Powstańcze biografie

Pajzderski Antoni

Pajzderski Antoni  (1884-1937), s. Józefa (ur. 1860) pochodzącego z Dembowskiej Kolonii, mroteckiego kupca i restauratora, oraz Tekli z domu Marach (ur. 1860) pochodzącej z Rogalina. Ur. 17.05.1884 r. w Mroczy. Ukończył szkołę powszechną w Mroczy, której parterowy budynek ze spadzistym dachem stoi jeszcze przy dawnej ul. Nakielskiej, dziś ul. Łabędzkiego (powstaniec wielkopolski Łabędzki poległ w bitwie o Mroczę 5/6.01.1919 r.). Kolejnym etapem edukacji Pajzderskiego były 4 klasy Gimnazjum Kupieckiego w Bydgoszczy. Po ukończeniu nauki rodzice kupili mu budynek narożnikowy mieszczący się przy obecnym pl. Wolności 1 w Mroczy, w którym Antoni prowadził restaurację z niewielkim hotelikiem oraz sklep. Od 1905 r. był członkiem Katolickiego Towarzystwa Robotników w Mroczy. Służbę wojskową odbywał w Szczecinie (Stettin) i Stargardzie (niem. Stargard in Pommern). Po powrocie z wojska cały swój czas poświęcił zarządzaniu firmą. W 1914 r., gdy wybuchła I wojna światowa, Antoni został powołany do armii i skierowany na front. W trakcie walk odniósł poważne rany nogi. Rany te, szczególnie w późniejszym okresie życia, często odnawiały się i dokuczając, poważnie utrudniały codzienne funkcjonowanie. Nie wiadomo, kiedy powrócił z wojska. Być może został przedterminowo zwolniony. Od 12.11.1918 r. stał jako prezes na czele Rady Robotniczej i Żołnierskiej w Mroczy. Był jednym z pierwszych inicjatorów powołania, a następnie szeregowym ochotnikiem przyszłego mroteckiego oddziału powstańczego pod dowództwem Franciszka Borzycha. 2.01.1919 r., gdy tylko powstańcy okrzepli w Nakle i do Mroczy dotarły sygnały o trwającym już powstaniu nad Notecią, mroteccy powstańcy przystąpili do działania i bez jednego wystrzału rozbroili stacjonujących w miasteczku Niemców. W działaniach tych czynnie brał udział Pajzderski, m.in. udostępniając powstańcom do celów konspiracyjno-wojskowych swój lokal. Nieoczekiwanie 4 stycznia od strony Więcborka i Bydgoszczy do Mroczy wkroczył oddział Heimatschutzu pod dowództwem mjr. Bloema. Niemcy ponownie zajęli miasteczko, rozbroili lub przepędzili oddziały polskie, a następnie przeprowadzili szereg aresztowań, pobić i pospolitych rabunków na Polakach. Również restauracje, hotelik i sklepy należące do Pajzderskich poważnie ucierpiały. Sam Antoni na wieść o wkraczaniu niemieckiego oddziału wraz z kilkoma kolegami uciekł w stronę Witosławia, chowając się po drodze w sitowiu pobliskiego Jeziora Witosławskiego. Gdy tylko zapadły ciemności, ukrył broń i wrócił do domu w Mroczy. Następnego dnia jeszcze przed północą powstańcy w sile kompanii jarocińskiej, oddziałów z Kłecka, Damasławka oraz z Nakła i grupy mroteckiej z Borzychem na czele, dowodzone w zastępstwie chorego Bronisława Kirchnera przez sierż. Wiktora Rossę od strony mroteckiego dworca kolejowego rozpoczęły szturm Mroczy. Po kilku godzinach miasteczko opanowano. Ponownie odtworzono oddział powstańczy z Mroczy, w którym znów znalazł się Antoni Pajzderski. Jednakże w obecnej sytuacji część Rady Ludowej w Mroczy stała się niechętna pobytowi wojsk powstańczych w mieście, pamiętając dokonane przez Niemców gwałty i rabunki z 4 stycznia. Obawiano się ponownie zdecydowanej i ostrej reakcji niemieckiej. Obawy te wzmogły się, gdy kilka godzin po zdobyciu miejscowości, na rogatkach Mroczy pojawił się niemiecki samochód ciężarowy z około 200 sztukami broni, skrzyniami amunicji i granatami oraz z 8 żołnierzami. Z jednej strony była to cenna zdobycz wojenna, z drugiej natomiast wśród zachowawczej części polskiego społeczeństwa wzmogły się obawy przed kolejnym niemieckim atakiem. W związku z tym jeszcze 6 stycznia o godz. 18.00 powstańcy wyruszyli do Nakła. Pajzderski pozostał w Mroczy. Był niezdolny do regularnej służby wojskowej i nawet po przyłączeniu Mroczy w styczniu 1920 r. do niepodległej Polski nie został powołany do wojsk wielkopolskich. W okresie międzywojennym zweryfikowano go jako uczestnika Powstania Wielkopolskiego, dzięki czemu nabył prawa kombatanckie. Poświadczenia udzielili również jego towarzysze broni: Edward Speichert, były prezes Rady Ludowej w Mroczy, i Kazimierz Czeszewski, były prezes Powiatowej Rady Ludowej na powiat wyrzyski. Pajzderski należał do Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914-1919 oraz był członkiem Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Mroczy. Działał aktywnie w Ochotniczej Straży Pożarnej w Mroczy, m.in. jako prezes oraz w mroteckim Bractwie Kurkowym. Należał do ścisłego grona zarządu Bractwa Kurkowego, które reaktywowane zostało w 1921 r. Został pierwszym mistrzem kurkowym. 30.10.1921 r. wybrany do Rady Miejskiej w Mroczy, a od 25.04.1922 r. pełnił urząd pierwszego ławnika Kolegium Rady Miejskiej. Był wielokrotnie odznaczany, m.in. otrzymał Krzyż Naczelnej Rady Żołnierskiej Miasta Poznania, Krzyż Powstańców Wielkopolskich i Honorową Odznakę Frontu Pomorskiego. W 1933 r. podjął starania o przyznanie mu Medalu lub Krzyża Niepodległości, która to prośba została rozpatrzona negatywnie. Po jego śmierci starania o Medal lub Krzyż podjęli jego dawni koledzy – powstańcy: Walenty Bembnista, Antoni Wierzchucki, Leon Gacka, Franciszek Kubacki, Józef Jarząb, wszyscy z Mroczy, i Edward Daroń z Krukówka, również bez powodzenia. W 1921 r. Pajzderski poślubił młodszą o 16 lat Wandę z domu Kawkę pochodzącą z Gościeradza. Z małżeństwa tego zrodziła się 4 dzieci: Antoni (ur. 1922), Józef (1925), Urszula (1926) i Roman (1928). Antoni Pajzderski zmarł 20.07.1937 r. po kilku miesiącach ciężkiej gruźlicy. Jego żona zmarła rok później.

autor publikacji : Sławomir Łaniecki

bibliografia : Wspomnienia Romana i Wandy Pajzderskich z Mroczy spisane przez Sławomira Łanieckiego 2.10.2006 r.; G. Łukomski, B. Polak, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Koszalin-Warszawa 1995, s. 210 i 213; Dyplom nr 6368 Zarządu Głównego Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914-1919 dla Antoniego Pajzderskiego uznający go za weterana powstania wielkopolskiego – kopia w archiwum autora; Mrocza. Z dziejów miasta i gminy, pod red. B. Rogalskiego, Bydgoszcz 1993; S. Łaniecki, Antoni Pajzderski (1884-1937),[w:] Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, t. 3, pod red. B. Polak, Poznań 2007, s. 168-170; J. Odrobiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 w Mroczy i okolicy. 90. rocznica wydarzeń, Mrocza 2008, s. 84-86.

powrót do poprzedniej strony | do góry