Powstańcze biografie

Mataczyński Roman

Mataczyński Roman (1892-1970), s. Piotra pochodzącego z Łysinina, którego rodzina posiadała gospodarstwo rolne, oraz Konstancji z Jędrzejowskich, pochodzącej ze Żnina, gdzie rodzice posiadali zakład masarski i sklep mięsny. Ur. 8.08.1892 r. w Żninie. Ukończył szkołę powszechną w Żninie, a następnie dalszą edukację kontynuował w gnieźnieńskim gimnazjum kupieckim. W 1902 r. zmarła mu matka. Ojciec jakiś czas później poślubił ciotkę Romana, Stanisławę, młodszą siostrę Konstancji. Ta nie bardzo przepadała za Romanem. W latach 1910-1913 był członkiem Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Gąsawie. Gdy w 1912 r. ukończył edukację szkolną i zdał maturę, nie zwlekając długo, zgłosił się do odbycia służby wojskowej, kierując się przede wszystkim chęcią opuszczenia rodzinnego domu i usamodzielnienia się. Dwa lata później, zanim jeszcze służba wojskowa dobiegła końca, wybuchła I wojna światowa. Mataczyński musiał pozostać w mundurze i szybko trafił na front zachodni. W 1916 r. w bitwie pod Verdun został poważnie ranny w nogę i jako kulejący inwalida do końca wojny przebywał w szpitalu, a następnie w jednostkach tyłowych. Z frontu powrócił dopiero pod koniec 1918 r. Gdy tylko pojawił się w Żninie, zgłosił się do dyspozycji miejscowej Rady Ludowej, zasilając szeregi kadrowe przyszłego żnińskiego oddziału powstańczego. Skierowano go jako instruktora szkoleniowego Straży Ludowej w Łysininie. Ze względu na inwalidztwo nie nadawał się do służby liniowej, jednak posiadając bardzo dobre wykształcenie kupieckie i biegłość w posługiwaniu się piórem, pełnił funkcje kancelaryjne, kwatermistrzowskie, a w razie potrzeby również pisarza sztabowego. Najpierw pracował w Powiatowej Komendzie Uzupełnień w Gnieźnie, następnie był kierownikiem Biura Ewidencyjnego w Witkowie. W czasie wojny polsko-bolszewickiej kwestował na rzecz Wojska Polskiego, a zebrane fundusze i dary odsyłając do Baonu Zapasowego w Gnieźnie. Po latach otrzymał specjalny patent poświadczający swój udział w działaniach powstańczych. Jednakże to nie wystarczyło, aby zostać uhonorowanym Medalem Niepodległości. Wniosek o odznaczenie Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości w Warszawie odrzucił w 1934 r., uzasadniając faktem niebrania bezpośredniego udziału w walkach na froncie powstańczym.
W 1921 r. po zwolnieniu z wojska objął posadę sekretarza w Komisariacie Obwodowym w Białośliwiu. Jego zadaniem m.in. było przejmowanie gospodarstw poniemieckich, a następnie sprawowanie opieki nad nimi, do czasu przejęcia ich przez Polaków. Krótko pracował też w białośliwskim wójtostwie. W 1925 r. przeprowadził się do Mroczy, gdzie władze państwowe powierzyły mu stanowisko urzędnika w miejscowym wójtostwie. W 1930 r. krótko piastował funkcję sekretarza miejskiego urzędu w Mroczy. Jeszcze tego samego roku odszedł z pracy w magistracie i jako współzałożyciel i jednocześnie prezes spółki handlowej „Rolnik”, prowadząc biuro skupu i sprzedaży, zajmował się obrotem towarami rolniczymi, m.in. nasionami, zbożem, opałem itp.
Był osobą powszechnie znaną i poważaną w mieście i okolicach. Udzielał się w różnych organizacjach społecznych. W 1923 r. zakładał w Białośliwiu Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Przez kilka lat prezesował białośliwskiemu kołu Obrony Kresów Zachodnich. W Mroczy działał na rzecz koła Inwalidów Wojennych, w Towarzystwie Uczestników Powstania Wielkopolskiego oraz Towarzystwie Powstańców i Wojaków. W 1937 r. poślubił o 20 lat młodszą Wandę Poklękowską z Mroczy. Ze związku tego urodziła się 4 dzieci: Wanda (ur. 1937), Henryk (1939), Felicja (1941) i Edmund (1947). W latach okupacji Mataczyńskiemu dopisało wiele szczęścia. Niemcy nigdy nie poznali jego przeszłości jako urzędnika ziemskiego w Białośliwiu, gdyż za tego typu działalność groziła mu kara śmierci. Być może nie wiedzieli również o jego przeszłości powstańczej lub znali tylko jego służbę w jednostkach tyłowych. To uratowało mu i rodzinie życie. Jako doświadczonego urzędnika miejskiego, który przed wojną przyjaźnił się z wieloma licznie zamieszkującymi Mroczę i okolicę Niemcami, będącego zręcznym pisarzem, dodatkowo znającego język niemiecki, władze okupacyjne pozostawiły na urzędzie. Powierzając mu funkcję urzędowego pomocnika, który prowadząc sekretariat, m.in. zajmował się wypisywaniem wszelkich zaświadczeń. Poprzez pracę miał dostęp do różnych niemieckich informacji i czasami poznawał niektóre wrogie zamiary okupanta wobec Polaków. Dzięki temu uratował wielu przed wywiezieniem na przymusowe roboty, do obozów koncentracyjnych czy nawet bezpośrednio przed śmiercią. Niemcy kilkakrotnie naciskali go, aby przyjął niemiecką listę narodowościową. Przez kilka lat odmawiał. Jednakże w obliczu grożących jemu i rodzinie represji oraz biorąc pod uwagę ciężką chorobę żony, stał się w 1944 r. Eingedeutschem, przyjmując niemiecką III grupę narodowościową. Spokojnie doczekał końca okupacji. Za przyjęcie listy narodowościowej nie został ukarany przez radzieckie władze wojskowe czy później przez władze polskie, gdyż powszechnie znane były jego zasługi, jakie oddał na rzecz ratowania innych Polaków w czasie okupacji. W czerwcu 1945 r. został zrehabilitowany i złożył obowiązkową przysięgę wierności państwu polskiemu. Po okupacji powrócił do pracy w mroteckim magistracie, a później przeszedł na rentę. Odznaczony m.in.: Złotym Krzyżem Zasługi, Odznaką Pamiątkową Wojsk Wielkopolskich, Medalem Dziesięciolecia Pracy Samorządowej. Zmarł 19.05.1970 r.

autor publikacji : Sławomir Łaniecki

bibliografia : Wspomnienia Wandy z Mataczyńskich Pajzderskiej, córki Romana Mataczyńskiego, spisane przez Sławomira Łanieckiego 2.10.2006 r.; Wspomnienia Romana Pajzderskiego o ojcu Romanie Pajzderskim (wykorzystano fragmenty o teściu Romanie Mataczyńskim) spisane przez Sławomira Łanieckiego 2.10.2006 r.; G. Łukomski, B. Polak, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Koszalin-Warszawa 1995, s. 210 i 213; Archiwum rodzinne Pajzderskich; Archiwum autora; Mrocza. Z dziejów miasta i gminy, pod red. B. Rogalskiego, Bydgoszcz 1993; S. Łaniecki, Mataczyński Roman (1892-1970), [w:] Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, t. 3, pod red. B. Polaka, Poznań 2007, s. 139-141; J. Odrobiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919 w Mroczy i okolicy. 90 rocznica wydarzeń, Mrocza 2008, s. 93-95.

powrót do poprzedniej strony | do góry