Powstańcze biografie

Kaja Wiktor

Kaja Wiktor (1891-1939), ur. w Rzadkowie 16.05.1891 r. Syn Józefa i Justyny z domu Kaja. Miał braci: Władysława (10.12.1894-7.11.1939) i Jana. W 1912 r. ukończył Seminarium Nauczycielskie w Pile, gdzie 24.02.1912 r. zdał egzamin dojrzałości. Pierwszą posadę nauczycielską objął w szkole powszechnej we Lwówku, pow. Nowy Tomyśl. Na początku marca 1914 r. został wcielony do armii pruskiej. W czasie I wojny światowej walczył we Francji, a później w Galicji. W bitwie pod Gorlicami 2.05.1915 r. został ciężko ranny w prawe ramię i po leczeniu szpitalnym zwolniony ze służby. Na wieść o wybuchu powstania w Poznaniu zgłosił się do armii powstańczej. Mimo trudności w swobodnym poruszaniu prawą ręką po przeszkoleniu był powstańczym radiotelegrafistą.
W lutym 1920 r. został zdemobilizowany i wrócił do zawodu. Kierował kolejno szkołami powszechnymi w Miasteczku Krajeńskim, w Nowej Wsi Ujskiej i w Białośliwiu. Od 1926 r. kierował też białośliwską zawodową szkołą dokształcającą. Po klęsce wrześniowej niemieckie władze okupacyjne rozpoczęły aresztowania inteligencji polskiej. Wiktor Kaja został aresztowany i umieszczony najpierw w tymczasowym areszcie w budynku gimnazjum w Nakle, a później w więzieniu w Bydgoszczy. Zginął 31.10.1939 r. w zbiorowym mordzie w Paterku k. Nakła. W chwili śmierci miał związane ręce drutem kolczastym.
Jego żona Bronisława z domu Zeidler wraz z 3 córkami przeszła gehennę ewakuacji aż na Wołyń. Po wielu trudnościach udało im się wyrwać spod okupacji sowieckiej i w 1940 r. przybyć do Rzadkowa.
Po zakończeniu wojny, w lipcu 1945 r., w Paterku przeprowadzono ekshumację zamordowanych Polaków.W rozpoznawaniu ciał uczestniczyła także Bronisława Kaja z córką Janiną. W zbiorowej mogile na nakielskim cmentarzu pochowano 218 zamordowanych, z których tylko 140 udało sie zidentyfikować.
W tym samym czasie zginął kuzyn Władysława i Wiktora, bydgoski nauczyciel, Leon Kaja, którego Niemcy zamordowali 1.11.1939 r. w Dolinie Śmierci w Fordonie. Pod koniec września 1939 r. Niemcy rozstrzelali też ich krewnego, proboszcza z Sadek k. Wyrzyska, ks. Leona Kaję.
Kajowie znaleźli się nad Notecią na początku XVIII w., sprowadzeni przez Marka Matczyńskiego (1631-1697), który był wielkim koniuszym koronnym i przyjacielem króla Jana III Sobieskiego. Byli jeńcami tureckimi, wziętymi do niewoli w bitwie pod Wiedniem 12.09.1683 r. „Kaja” po turecku znaczy twardy. Wyrazili chęć pozostania w Rzeczpospolitej, a cenieni byli za to, że świetnie znali się na koniach. Z czasem stali się Polakami i swój egzamin z patriotyzmu zdali celująco. A tradycja zawodu nauczycielskiego w rodzinie nie zaginęła. W zawodzie tym pracowała najstarsza córka Władysława – Ludmiła i jego syn Józef – doc. dr historii. Nauczycielem był także zięć Władysława – Konrad Krzyśka. W oświacie pracowała też najstarsza córka Wiktora – Danuta i jego zięć Marian Walentyn.

Opracował Wojciech Kicman, Piła luty 2014.

autor publikacji : Wojciech Kicman

bibliografia : Artykuł Waldemara L. Janiszewskiego w „Tygodniku Nowym” nr 47/2009 z 24.11.2009 r.
opracowany na podstawie materiałów Konrada Krzyśki z Chodzieży i doc. dr. Józefa Kai z Warszawy - zdjęcie ze zbiorów Konrada Krzyśki.

powrót do poprzedniej strony | do góry