Powstańcze biografie

Murach Franciszek

Murach Franciszek (1881-1955) kpr., ur. 5.08.1881 r. w Wyrzysku. Syn Wawrzyńca i Genowefy z domu Rewolińskiej. Szkołę powszechną ukończył w Wyrzysku, a gimnazjum w Poznaniu. Po ukończeniu 20 roku życia został zmuszony do odbycia zasadniczej służby wojskowej w armii pruskiej, a po jej ukończeniu powrócił do Wyrzyska. Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany do wojska pruskiego i walczył na frontach w stopniu kaprala. W grudniu 1918 r. po demobilizacji wrócił do Wyrzyska. Tu jako doświadczony żołnierz natychmiast włączył się w nurt działalności niepodległościowej. Został wybrany jako jeden z polskich przedstawicieli do miejskiej Rady Robotniczo-Żołnierskiej. W Radzie tej działali Józef Romiński, Wacław Smukowski i Ignacy Goń. Franciszek Murach przystąpił do tworzenia 30-osobowego oddziału Straży Ludowej, prowadząc w tym oddziale m.in. musztrę. Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego oddział ten został pierwszym oddziałem powstańczym w Wyrzysku, a Franciszek Murach jego dowódcą, zatwierdzony na tym stanowisku przez ppor. Teodora Górskiego po jego przybyciu z Poznania na stanowisko dowódcy wyrzyskiego garnizonu. 2.01.1919 r. otrzymał rozkaz zajęcia Osieka nad Notecią jako ważnego węzła kolejowego na linii Bydgoszcz – Piła. Po wybuchu walk o wyzwolenie Wysokiej brał udział jako jeden z dowódców grupy uderzeniowej w bitwie o tę miejscowość z 7 na 8.01.1919 r. Po wycofaniu wszystkich wojsk powstańczych na południe od linii Noteci Franciszek Murach pozostał w Wyrzysku, gdzie kontynuował działalność niepodległościową. Został dyrygentem miejscowego chóru, należącego do Towarzystwa Śpiewu „Halka”. Był żarliwym katolikiem, grał na organach w kościele pw. św. Biskupa Marcina, prowadził chórek parafialny, a przede wszystkim był propagatorem i dystrybutorem katolickiego czasopisma „Przewodnik Katolicki”. Działał również w Straży Pożarnej, a do 1939 r. należał do miejscowego Koła Towarzystwa Powstańców i Wojaków.
W Wyrzysku założył rodzinę. Z żoną Anastazją mieli czworo dzieci: Stefanię, Marię, Zofię oraz syna Józefa.
Po wybuchu II wojny światowej opuścił Wyrzysk, ale już w październiku 1939 r. wrócił z wojennej tułaczki do rodzinnego domu. Tu został aresztowany przez hitlerowców i przetrzymywany w wyrzyskim więzieniu jako zakładnik.
Po zwolnieniu pracował jako drwal i za przyzwoleniem władz prowadził jak przed wojną przykościelny chórek mieszany. Ponownie aresztowany w czerwcu 1941 r., został przewieziony do siedziby gestapo w Bydgoszczy. Tu poddawany biciu podupadł na zdrowiu. Został przewieziony do obozu pracy w Sztutowie, skąd zwolniony pod koniec 1941 r. Po odmowie podpisania folkslisty w 1942 r. został wywieziony wraz z całą rodziną do obozu pracy w Potulicach, a jego majątek został przez hitlerowców skonfiskowany.
Z Potulic wrócił po wyzwoleniu na początku stycznia 1945 r. do rodzinnego, ograbionego i zniszczonego majątku w Wyrzysku.
26 stycznia tego roku został mianowany przez radzieckiego komendanta miasta tymczasowym obywatelskim starostą powiatu wyrzyskiego. W grudniu 1945 r. był jednym z inicjatorów wznowienia działalności chóru „Halka”.
Franciszek Murach zmarł w Wyrzysku 28.08.1955 r. i tu został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym. Jego nazwisko widnieje na obelisku powstańców wielkopolskich w Wyrzysku, a fotografia znajduje się w zbiorach Izby Muzealnej w Szkole Podstawowej im. Powstańców Wielkopolskich w Wyrzysku. Imię Franciszka Muracha nosi od 12.12.2012 r. drużyna harcerska działająca przy Szkole Podstawowej im. Powstańców Wielkopolskich w Wyrzysku.

Opracował Wojciech Kicman, Piła styczeń 2013.

autor publikacji : Wojciech Kicman

bibliografia : M. Dróbka-Jiers, B. Jagodzińska, W. Kicman, W. Sobiech, A. Spirydow, M. Wachowska Franciszek Murach. Powstaniec Wielkopolski z Wyrzyska, Wyrzysk 2013; A. Spirydow Franciszek Murach - bohater 6 Drużyny Harcerskiej „Sokoły", opracowanie Szkoły Podstawowej im. Powstańców Wielkopolskich w Wyrzysku; Z. Sakowicz, J. Murach Murach Franciszek (1881-1955) [biogram w:] Słownik Biograficzny Uczestników Powstania Wielkopolskiego Frontu Północnego (nadnoteckiego) 1918-1919, pod red. S. Łanieckiego, Nakło 2009.

powrót do poprzedniej strony | do góry