Powstańcze biografie

Toboła Franciszek

Toboła Franciszek (1897-1962), ur. 19.03.1897 r. w Kąkolewie k.Leszna jako syn Antoniego i Marii z domu Prałat. Ojciec był wójtem - rolnikiem w Kąkolewie, a synem Bartłomieja Toboły, uczestnika powstania styczniowego. Rodzice byli wyznania katolickiego. Dziesięcioro dzieci wychowywali w duchu patriotycznym. Franciszek szkołę powszechną ukończył w Kąkolewie, a z braku środków finansowych uczył się dalej w trybie zaocznym u prof. Glapika pracując m.in.: jako robotnik budowlany przy budowie drogi w Lesznie, na PKP, a nawet kopalni węgla w Sosnowcu. W 1917 r. został powołany do armii pruskiej. Walczy na froncie zachodnim, gdzie 2.05.1918 r. w walkach pod Verdun został ranny. Przez kilka miesięcy przebywał w szpitalu początkowo polowym, a następnie wojskowym, skąd uciekł do Kąkolewa.
W rodzinnej miejscowości natychmiast przystąpił do pracy konspiracyjnej przygotowującej powstanie. Po wybuchu powstania zajmował się przemycaniem broni do walczących oddziałów. Aresztowany, został uwięziony w Obozie Grontshak k.Żagania, gdzie przywiązany do koła łańcuchami zmuszony został z innymi więźniami do pompowania wody. Zorganizował udaną ucieczkę z tego obozu, dotarł w rodzinne strony i mimo rany walczył w szeregach powstańczych m.in. na odcinku Osiecznej k.Leszna.
Po zakończeniu walk powstańczych pełnił obowiązki oficera w Państwowej Komisji Uzupełnień w Krotoszynie, równocześnie uczył się w miejscowym Gimnazjum. Przejściowo był kierownikiem ewidencji w Gostyniu. Maturę uzyskał w 1920 r. w Krotoszynie i natychmiast zgłosił się do organizacji II powstania śląskiego. Został przydzielony do grupy organizacyjnej Ogrodzieniec k.Będzina, a następnie do „SANITAS” Dziedzice, przygotowując powstanie w powiatach pszczyńskim, rybnickim, tarnogórskim i lublinieckim. Po wybuchu powstania pełnił funkcję oficera łącznikowego w Głównej Komendzie Wojsk Powstańczych w Szopienicach. Przewoził w b. trudnych warunkach rozkazy do grup ZACHÓD-PÓŁNOC. W trakcie działań powstańczych używał pseudonimów: Tobołowicz, Franciszek, Beczkiewicz. Po zakończeniu III powstania śląskiego pełnił obowiązki Komendanta miasta Lublińca oraz Komendanta RKU/WKR na powiat Tarnowskie Góry i Lubliniec. Służbę wojskową zakończy 18.08.1921 r. i w dniu tym został przez wojewodę poznańskiego mianowany urzędnikiem państwowym w Starostwie Powiatowym w Ostrzeszowie.
W 1923 r. zawarł związek małżeński z Heleną Kurzawską ze znanej rodziny rzemieślniczej w Ostrzeszowie i Podzamczu k.Wieruszowa. Został ojcem 3 synów: Bogdana (ur.1924), Jana (ur. 1925) i Stanisława (ur. 1927) i córki Jadwigi (ur. 1930).
28.10.1929 r. został burmistrzem zaniedbanego miasta Mikstat, które do 1939 r. pod jego nadzorem zostało poważnie przebudowane (wodociągi, kanalizacja, drogi, chodniki).
W latach 1925-1930 studiował zaocznie prawo na Uniwersytecie Poznańskim.
Z chwilą wybuchu II wojny światowej zagrożony aresztowaniem 1.09.1939 r. o godz. 15 ewakułował swoją rodzinę, a sam opuścił Mikstat 2 godziny później. Dotarł do Warszawy, a widząc okropny los tysięcy uchodźców, podjął decyzję powrotu. 22 września dowiedział się, że rodzina jest z powrotem w Mikstacie, ale jemu grozi aresztowanie. Udał się do Ostrzeszowa, gdzie przy pomocy miejscowych Niemców uzyskał zezwolenie na dalsze urzędowanie w Mikstacie. W styczniu 1940 r. został kierownikiem biura „Stadtvervaltung Mixstadt”, a w 1942 r. po odmowie podpisania Volkslisty przeniesiono go na stanowisko robotnika cmentarnego. Od lutego 1940 r. pracował w konspiracji, zajmując się legalizacją dokumentów dla potrzeb początkowo Tajnej Organizacji Wojskowej, a później Związku Walki Zbrojnej. 24.07.1942 r. w trakcie przewożenia tajnych dokumentów został aresztowany. Kilkakrotnie skazywany na karę śmierci przeszedł ogrom bólu i cierpień w czasie przesłuchań m.in. w Forcie VII w Poznaniu oraz w obozach Gross Rosen (więzień nr 84586) i Buchenwaldzie (więzień nr 129666). 23.04.1945 r. zostaje z tego obozu uwolniony przez wojska amerykańskie. Po pobytach w szpitalach i odzyskaniu zdrowia przybył w lipcu 1945 r. do Polski. Tu dowiedział się, że jego żona zmarła 16.02.1945 r. i została pochowana na cmentarzu w Ostrzeszowie, a dzieci uczą się w Ostrzeszowie i Ostrowie. Zamieszkał w Ostrowie, gdzie dostał pracę jako kierownik Wydziału Kultury w Starostwie. Równocześnie czynił starania o pracę zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami. Od Ministra Ziem Zachodnich otrzymał propozycję objęcia stanowiska prezydenta Wrocławia, Gorzowa Wielkopolskiego lub Piły. W sierpniu 1945 r. decyduje się przyjechać do Piły. 28.09.1945 r. obejmuje obowiązki wiceburmistrza Piły z prawem używania tytułu wiceprezydenta, a w 31.10.1945 r. obowiązki burmistrza z prawem używania tytułu prezydenta miasta. Pod jego przewodnictwem Zarząd Miejski w Pile rozpoczął działanie 1.11.1945 r.
W Pile 21.12.1946 r. zawarł ponownie związek małżeński z Haliną Gruszewską z domu Mrożek (zmarłą 15.12.1965). Małżeństwo to było bezdzietne.
Za działalność powstańczą, niepodległościową i zawodową został odznaczony przed 1939 r. m.in.: Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918 -1921, medalem „Za Długoletnia Służbę” oraz odznaką pamiątkową Wojsk Wielkopolskich (patent z 1921 r.), a po 1945 r. Śląskim Krzyżem Powstańczym, Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym oraz Medalem „Zwycięstwa i Wolności 1945”. Nie doczekał się przyznania Krzyża Kawalerskiego Orderu Odrodzenia Polski.
Zmarł 9.09.1962 r. u córki Jadwigi w Częstochowie. Po uroczystościach pogrzebowych z udziałem m.in. licznych organizacji kombatanckich z pocztami sztandarowymi i chóru katedralnego jego trumna została przewieziona do Ostrzeszowa, gdzie została złożona na cmentarzu parafialnym obok pierwszej żony Heleny. Jego pogrzeb był wielką manifestacją patriotyczną z udziałem mieszkańców Mikstatu i Ostrzeszowa, miejscowości dla których rozwoju się tak zasłużył.

Syn Bogdan (5.08.1924-19.11.2003), inż. budownictwa lądowego, został pośmiertnie uhonorowany tytułem Honorowego Obywatela Piły (27.01.2004).

Uzupełnienie biogramu: Postanowieniem Prezydenta RP Andrzeja Dudy  z dnia 25.10.2022 r. Franciszek Toboła został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski oraz pośmiertnie awansowany na stopień podporucznika z dniem 26 września 2022 r.

autor publikacji : Wojciech Kicman

bibliografia : Na podstawie obszernego życiorysu Franciszka Toboły spisanego przez jego syna Bogdana.

powrót do poprzedniej strony | do góry