Powstańcze biografie

Bartsch Maksymilian

Bartsch Maksymilian (1892-1940), kpt., Kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari i Krzyża Walecznych, ur. 21.02.1892 r. w Bartodziejach koło Wągrowca. Syn Teodora i Julianny z Krugerów. Miał starszego brata Leona (13.08.1888-25.01.1975), z zawodu rzeźnika. Ojciec był dzierżawcą ziemskim. Rodzina Bartschów to bambrzy, potomkowie kolonistów z czasów XVII w. Po ukończeniu gimnazjum w Wągrowcu Maksymilian zajął się pracą na roli. Działał społecznie w kółkach rolniczych. Po wybuchu I wojny światowej w sierpniu 1914 r. został zmobilizowany do armii pruskiej. Służył w 17. Pułku Artylerii Lekkiej w Bydgoszczy. Mając średnie wykształcenie i stopień starszego sierżanta, został skierowany na przeszkolenie na kursach oficerskich. W maju 1916 r. wyjechał w tym celu do Hamburga. Kurs oficerski zdał z wynikiem bardzo dobrym. 30.11.1916 r. awansował na stopień podporucznika. W ramach 149. Płk. Piech. stacjonującego w Pile został wysłany na front zachodni. Dowodził kompanią w batalionie zapasowym tego pułku. Został odznaczony pruskim Krzyżem Żelaznym kl. II. 30.12.1918 r. został zdemobilizowany z armii pruskiej i wrócił do Wągrowca, gdzie włączył się w nurt prac konspiracyjnych.
Po wybuchu Powstania Wielkopolskiego natychmiast wstąpił w szeregi powstańców, a 5.01.1919 r. został dowódcą 2. kompanii wągrowieckiej, w skład której wchodziły 2 plutony ochotników z Margonina. Oddziały powstańcze pod jego dowództwem zajęły m.in. 11.01.1919 r. Margonin.  Do historii walk powstańczych przeszedł udany atak pod jego dowództwem na mający strategiczne znaczenie drewniany most na Noteci pod Białośliwiem.
W dniu 11 stycznia 1919 r. ppor. Bartach wraz z dwoma plutonami ochotników z Margonina opanował Szamocin. Tu otrzymał rozkaz zniszczenia mostu na Noteci. W godzinach wieczornych zadzwonił z urzędu pocztowego do niemieckiego posterunku znajdującego się na moście na Noteci. Posługując się bezbłędnie językiem niemieckim, podał się za dowódcę małej grupy rozbitków niemieckich, chcących udać się przez Białośliwie do Piły i ustalił zasady przejścia przez most. W godzinach nocnych grupa 10 powstańców jadąc konnym wozem (który powoził 17-letni Stefan Kado) i na rowerach zbliżyła się do mostu, głośno śpiewając niemieckie piosenki. To ich zachowanie uśpiło czujność obsługi niemieckiego karabinu maszynowego, broniącego dostępu do mostu. Później wszystko odbyło się błyskawicznie. Jedna grupa w ciszy i pełnym zaskoczeniu obezwładniła załogę karabin maszynowy, inna drugi posterunek a następnie śpiących i grających w karty Niemców, znajdujących się z murowanym budynku (restauracji). Most został zdobyty bez jednego wystrzału. Po upewnieniu się że most musi ulec zniszczeniu, przy użyciu smoły, nafty i benzolu udało się go podpalić, mimo padającego deszczu. Łuna płonącego mostu była widoczna w całej okolicy. Most spłonął o 1 w nocy. Zdobyto amunicję, broń i ciężki karabin maszynowy. Cała grupa z 30 jeńcami powróciła bezpiecznie do Margonina. W tej akcji uczestniczyli: Leon Balcerek (1895-?), Leon Fredrych (1887-1952), Kazimierz Jankowski (1894-1920), Stefan Kado (1901-1941), Franciszek Kryza (1884-1963), Leon Margowski (1893-1972), Józef Miłostan (1894-?), Franciszek Pisarek (1897-1952), Wincenty Politowski (1890-1944), Antoni Wikariusz (1877-1921). 

15.01.1919 r. walczył pod Szamocinem, a 18.01 został dowódcą Odcinka Gołanieckiego. W późniejszym terminie sformułował batalion piechoty w ramach 4. Płk. Strzel. Wlkp. (58 PP), z którym brał udział w wojnie 1920 r. Walczył na jego czele m.in. o Mińsk, Bobrujsk i Berezynę. W trakcie walk został 27.07.1920 r. ranny pod Prużanami. Przez 3 tygodnie (do 16.08.1920) przebywał w szpitalu w Częstochowie i Gnieźnie. Następnie służył w 362. Rezerwowym Pułku Piechoty i ponownie w 58. Płk. Piech. (od listopada 1920), gdzie dowodził batalionem zapasowym.

Kolejno awansował na stopień porucznika w 1919 r. i kapitana 5.11.1920. Udzielono mu 7.09.1921 r. bezterminowego urlopu, a 26.01.1922 r. przeniesiono do rezerwy. Był jednym z najlepszych oficerów w pułku. Po 1922 r. zajął się pracą w rolnictwie, gospodarując na 300 ha w małej miejscowości Ochodza koło Wągrowca.
Działał w Związku Weteranów Powstań Narodowych R.P. 1914-1919, będąc członkiem Zarządu Głównego tego Związku od 1937 r. W wyborach 1938 r. został wybrany posłem na Sejm Rzeczypospolitej.
Uczestniczył w wojnie obronnej 1939 r. w ramach armii "Pomorze". W Borach Tucholskich dostał się do niewoli. Jako chory na serce został zwolniony na leczenie z obozu w Antoniewie koło Skoków. Mając świadomość represji ze strony hitlerowców, wyjechał do Generalnej Guberni. Pod przybranym nazwiskiem Maksymiliana Pielucha został zarządcą majątku w Wierzchowinie.
Związek małżeński zawarł w Gnieźnie z Heleną Zwierzyńską. Był ojcem córki Krystyny Heleny (ur.1922), zamieszkałej w Szwajcarii, i syna Stanisława Teodora (ur. 1926) zamieszkałego w Stanach Zjednoczonych.
Za zasługi wojenne został odznaczony m.in.: Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 1572 - 13.04.1921 r., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych - dwukrotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921, Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Odznaką Pamiątkową Frontu Litewsko-Białoruskiego.
Zmarł na atak serca 8.12.1940 r. Został pochowany na cmentarzu parafialnym we wsi Żdzanne, pow. Krasnystaw.
Kontakt z kpt. Bartschem utrzymywał aż do śmierci jego podwładny, powstaniec wielkopolski, Leon Miłostan (3.05.1878-12.09.1953) z Chodzieży.

autor publikacji : Wojciech Kicman

bibliografia :  I. Polak, B. Polak Słownik Biograficzny Powstańców Wielkopolskich, Poznań 2002;  W.L. Janiszewski Znani i Nieznani - Margoniński Słownik Biograficzny, Poznań 2008; W.L. Janiszewski Dali Świadectwo Prawdzie Margonin 2010; W.L.Janiszewski, Iskra Bohaterów, Chodzież 2011; L. Węglewski Udział Margonina w oswobodzeniu rejonu nadnoteckiego, [w:] Rocznik Powstania Wielkopolskiego 1918/19. Poznań 1947.

powrót do poprzedniej strony | do góry