Powstańcze biografie

Bartkowski Edmund

Bartkowski Edmund (1894-1939), ur. 15.07.1894 r. w miejscowości Chełmce koło Inowrocławia. Wraz z rodzicami i rodzeństwem w 1900 r. przeprowadził się do Nakła nad Notecią. Po ukończeniu katolickiej szkoły powszechnej w Nakle rozpoczął edukację w nakielskim gimnazjum męskim. Mimo iż była to szkoła niemiecka, wśród wielu uczących się w niej młodych Polaków kształtował się jego patriotyzm. Bartkowski należał do grona inicjatorów powołania Drużyny Skautowej im. Tadeusza Kościuszki, a także był członkiem tajnego koła Towarzystwa Tomasza Zana. Ucząc się w nakielskim gimnazjum, przyjaźnił się z wieloma przyszłymi działaczami niepodległościowymi i budowniczymi odradzającej się Rzeczypospolitej, w tym powstańcami wielkopolskimi ziemi nadnoteckiej – Józefem Codrowem, Kazimierzem Rybką, Kazimierzem Susałą, Mieczysławem Bronickim, Teofilem Spychałą, rodziną Płaczków, Stefanem Żmidzińskim, Pietrykowskimi, Zygmuntem Kaletką, Wacławem Pieniążkiewiczem czy Teodorem Mindakiem. Za działalność w TTZ wraz z o rok młodszym bratem Wiktorem usunięty został ze szkoły. Pozwolono mu jednak ukończyć gimnazjum w Rogoźnie oraz zdać maturę.
Po skończeniu szkoły powołany do armii niemieckiej. Otrzymał przydział do artylerii. Nieznane są jego losy wojenne, ale musiał zasłużyć się na froncie, skoro wojnę ukończył w stopniu oficerskim leutnanta (ppor.). Po demobilizacji w początkach grudnia 1918 r. powrócił do Nakła. Jako doświadczony w boju i służbie oficer natychmiast wciągnięty został w działalność niepodległościową na terenie Nakła i okolic. Jeszcze przed wybuchem Powstania Wielkopolskiego zaczął tworzyć struktury oddziałów powstańczych w Nakle, a nakielska Rada Ludowa, po uzgodnieniach z Naczelną Radą Ludową w Poznaniu, przewidziała go na komendanta powstania w mieście. Bartkowski kilkakrotnie jeździł do Poznania na odprawy. Nad ranem 1.01.1919 r., gdy od strony Kcyni do Nakła dotarli żołnierze z rozbitej kcyńskiej kompanii Heimatschutzu, Rada Ludowa ogłosiła powstanie. Na czele początkowo około 130 ochotników stanął Bartkowski. Rozbrojono niemieckich żołnierzy ze stacjonującego w mieście 34. pp., opanowano magazyny z umundurowaniem, bronią i amunicją znajdujące się w podwórzu jednej z kamienic przy Rynku (niem. Marktplatz) oraz zajęto najbardziej strategiczne punkty w Nakle i jego okolicy. Zadaniem Bartkowskiego było skuteczne rozszerzenie powstania jak najdalej na północ Wielkopolski i utrzymanie zdobytych pozycji. Wspierał wszelkie inicjatywy powstańcze, m.in. w Mroczy, Sadkach, Wyrzysku, Wysokiej czy Białośliwiu. Koordynował działania powstańcze w okolicy Wysokiej i w bitwie o miasto 7.01.1919 r. Nadzorował z nakielskiego sztabu bitwę o Mroczę 5/6.01 i Ślesin 7/8.01. Towarzyszył również rokowaniom w Bydgoszczy, na mocy których powstańcy wycofali się na południe od Noteci. Wydając podległym oddziałom rozkaz opuszczenia Nakła, przyjął na siebie bezpośrednią odpowiedzialność za podjęte kroki, a także wściekłość i emocje powstańców. Po opuszczeniu Nakła Bartkowskiego skierowano do Sztabu Dowództwa Głównego Powstania w Poznaniu. W następnych miesiącach i latach na przemian sprawował służbę liniową lub sztabową. Z pułkami wielkopolskimi przeszedł cały szlak bojowy na froncie wojny polsko-bolszewickiej.
W 1921 r., będąc już w stopniu kpt., otrzymał przydział do sztabu wojskowego gen. Stanisława Szeptyckiego, który mieścił się w Krakowie, a stamtąd, jako kapitana o pseudonimie „Pruj”, oddano go do dyspozycji Naczelnej Komendy Powstańczej III Powstania Śląskiego. Po zakończeniu wszelkich działań zbrojnych o ukształtowanie granic odrodzonej Rzeczypospolitej podjął decyzję pozostania w wojsku, jako zawodowy oficer. Skierowano go na dalszą służbę do 17. Płk. Art. Lekkiej w Gnieźnie. Był też wykładowcą w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim. Z czasem awansował do stopnia płk. Brał udział w wojnie obronnej we wrześniu 1939 r. Zginął 17.09 w okolicach Kowla.

autor publikacji : Sławomir Łaniecki

bibliografia : G. Łukomski, B. Polak, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Koszalin-Warszawa 1995 r.; Na froncie północnym powstania wielkopolskiego 1918-1919. Wspomnienia, pod red. L. Gomolec, Poznań 1973; H. Trybuszewski, Nakło nad Notecią w dobie Powstania Wielkopolskiego 1918-1919, Nakło 1990 r.; Archiwum autora.

powrót do poprzedniej strony | do góry