Powstańcze biografie

Karnowski Jan

Karnowski Jan (1886-1939), ur. 16.05.1886 r. w Czarnowie koło Brus, w byłym powiecie chojnickim, w wielodzietnej rodzinie chłopskiej. Uczył się w Collegium Marianum w Pelplinie oraz w gimnazjum w Chojnicach. Po uzyskaniu matury początkowo uczył się w 3 seminarium duchownym w Pelplinie, a następnie studiował prawo we Fryburgu (Badenia) i Wrocławiu. Aktywnie działał w organizacjach niepodległościowych. Należał do Towarzystwa Tomasza Zana (Chojnice). Udzielał się w Kole Kaszubologów (Pelplin), a we Wrocławiu założył Koła Akademickie Prus Królewskich. W latach 1908-1912 opublikował 22 rozprawy dokumentujące polskość Kaszub i Pomorza w czasopiśmie „Gryf”. W 1910 r. wydał pierwszy tomik swoich wierszy pt. Nowotne śpiewe. Po wybuchu I wojny światowej został wcielony do armii pruskiej. Walczył na froncie wschodnim, gdzie został ranny. Leczył się w wojskowym szpitalu w Poznaniu. Tu zastał go wybuch Powstania Wielkopolskiego. 31.12.1918 r. wstąpił do oddziałów powstańczych. Początkowo uczestniczył w pracach organizacyjnych przy Dowództwie Głównym, a od marca 1919 r. służył w sztabie 2. dywizji stacjonującej w Wągrowcu.
Po zakończeniu działań powstańczych pracował do 1923 r. w administracji państwowej na terenie Torunia. W latach 1927-1937 pracował w sądzie w Chojnicach. Ze względu na stan zdrowia w 1937 r. przeszedl na emeryturę i zamieszkał u siostry w Krostkowie, w gminie Białośliwie.
Przez cały okres pracy zawodowej, jak również pobytu w Krostkowie zajmował się twórczością literacką i działalnością patriotyczną. Używał pseudonimu "Woś Budzysz". Był autorem m.in.: Uwagi nad Insurekcją Poznańską 1919, Rozmyszlania Ceynowy, Scyna nie kanii, Wotrok swante, Wiesielna godka w 1926 r., Bojka o Sodlatym w 1939 r., Filomaci pomorscy 1840-1901 w 1926 r.
Był założycielem w 1921 r. i kierownikiem Towarzystwa Filomatów Pomorskich, należał do Bractwa Pomorskiego oraz Toruńskiego Towarzystwa Naukowego i Towarzystwa Pomocy Naukowej. Był redaktorem pism „Bestwin” (1925-1927) i „Zabory” (1935-1939). Tworzył głównie w gwarze kaszubskiej. Znalazł również czas na pracę naukową, badając działalność pomorskiego ruchu filomackiego m.in. na terenie Wałcza.
Za swoją zawodową, patriotyczną i społeczną działalność został odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi, a Polska Akademia Literatury odznaczyła go w styczniu 1936 r. Srebrnym Wawrzynem Akademickim.
Zły stan zdrowia sprawił, że w okresie lipiec-sierpień 1939 r. przebywał w maleńkim szpitalu w Szamocinie.
Wybuch II wojny światowej pogłębił jego zły stan zdrowia. Poszukiwany przez hitlerowców był mimo ciężkiej choroby ukrywany przez siostrę. Konieczność dalszego leczenia szpitalnego mimo jego protestów zmusiła siostrę do umieszczenia go w wyrzyskim szpitalu. Tu zmarł 2.10.1939 r. Został pochowany na cmentarzu w Krostkowie. Jeszcze za życia wyraził wolę pochowania go na cmentarzu w Brusach, co nastąpiło w 1947 r.
W Domu Kultury w Brusach znajduje się ekspozycja poświęcona dorobkowi wielkiego syna Kaszub, jakim był Jan Karnowski. Na gmachu sądu w Chojnicach, gdzie pracował, została umieszczona tablica pamiątkowa, a jego imieniem nazwano ulice m.in. w Gdańsku, Sopocie i Szczecinie.
Opracował Wojciech Kicman, Piła 2010 r.

autor publikacji : Wojciech Kicman

bibliografia : R. Chwaliszewski Jan Karnowski – Piewca Kaszub na Krajnie,  „Tygodnik Pilski" nr 3, 28.02.1982.; K. Ostrowski Z kaszubskiej gleby. O Janie Karnowskim, Gdańsk 1973; Wielka Encyklopedia PWN, Warszawa 2003.

powrót do poprzedniej strony | do góry