Powstańcze biografie

 Szukaj w bazie danych 

  A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N Ń O P R S Ś T U W Y Z Ż    

Taczak Stanisław

Taczak Stanisław (1874-1960), s. Andrzeja, oberżysty, i Balbiny z domu Warasieckiej. Ur. 8.04.1874 r. w osadzie Mieszków koło Jarocina. Po ukończeniu miejscowej szkoły ludowej (1880-1884) naukę kontynuował w gimnazjum w Ostrowie Wlkp. Był aktywnym członkiem tajnego kółka samokształceniowego, które przekształciło się w Towarzystwo Tomasza Zana. Świadectwo dojrzałości uzyskał 21.03.1893 r. Następnie zapisał się na Akademię Górniczą we Freibergu (Saksonia). Zwrócił na siebie uwagę profesorów, którzy spostrzegli w nim zadatki na uczonego. Wstąpił tam do Polskiego Towarzystwa „Sarmacja”. Kontynuował też działalność w Związku Młodzieży Polskiej, a w 1894 r. wstąpił do PPS (do 1900 r.). Był sympatykiem wydawanego w Londynie organu PPS „Przedświt”. W 1897 r. uzyskał tytuł inż. hutnika, a w 1898 r. – inż. dyplomowanego. Niebawem został powołany do odbycia jednorocznej służby wojskowej w 155 pp. w Ostrowie Wlkp. (1.09.1898-26.03.1899), gdzie ukończył kurs aspirantów oficerskich. Po odbyciu pierwszych ćwiczeń (1900 i 1901 r.) 15.09.1904 r. został mianowany leutnantem (ppor.) piechoty. W 1913 r. otrzymał awans na oberleutnanta (por.). Po praktyce w Westfalii, dzięki rekomendacjom profesorów akademii we Freibergu, otrzymał asystenturę w renomowanej Politechnice Berlińskiej (w Instytucie Doświadczalnym w Dahlem). Pracował w Katedrze Chemii Węgla. Jego doskonały rozwój naukowy umożliwił mu współautorstwo (z prof. F. W. Hinrichsenem) „Chemii węgla” – w jednym z najpoważniejszych dzieł, wręcz o randze międzynarodowej. Był też redaktorem pisma fachowego „Der Ingenieur”, w którym ukazywały się jego artykuły o tematyce górniczej. Utrzymywał żywe kontakty z młodzieżą polskiego pochodzenia, działając w różnych organizacjach, a jego mieszkanie było miejscem spotkań miejscowej Polonii. W 1914 r., mimo że miał już 40 lat, został zmobilizowany do 46 pp. Obrony Krajowej, obejmując początkowo dowództwo komp., a po awansie na stopień hauptmanna (kpt.) baonu (od 14.04.1915 r.). Skierowany na front rosyjski, uczestniczył w wielu walkach. Odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II kl. Na własną prośbę przydzielony (11.12.1916 r.) w charakterze głównego instruktora do 2. baonu 6. Pułku Legionów Polskich, najpierw w Nałęczowie, a później w Dęblinie, gdzie jak wynika z opinii: „pozostawił po sobie pamięć dobrego patrioty, który umiał w szeregach podkomendnych podtrzymać i rozbudzić miłość do Ojczyzny”. Z uznaniem odnosił się do starań J. Piłsudskiego o stworzenie Wojska Polskiego, toteż od kwietnia 1917 r. aktywnie współtworzył formację tzw. Polnische Wehrmacht. Był oficerem w Inspektoracie Wyszkolenia, a w grudniu został przewodniczącym Komisji Regulaminowej, tłumaczącej i opracowującej na użytek Polskich Sił Zbrojnych regulaminy wojskowe. W listopadzie 1918 r. włączył się aktywnie w organizowanie Wojska Polskiego. Zgłosił się do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych jako pierwszy oficer Polak z armii niemieckiej. 15.11.1918 r. otrzymał przydział do Oddziału VII (naukowego) Sztabu Generalnego Wojska Polskiego. 17 listopada był współorganizatorem manifestacji Polaków, byłych żołnierzy armii niemieckiej. Prowadził pochód przez Warszawę, krocząc w pierwszym szeregu, niosącym transparent z napisem: „Łączmy się”. Podczas urlopu (z końcem 1918 r.) wyjechał do Berlina (odwiedzić i zabezpieczyć rodzinę na wypadek rozruchów) i wracając zatrzymał się, również z powodów rodzinnych (28.12.1918 r.) w Poznaniu. Wieczorem tego dnia nastąpiło spotkanie S. Taczaka z W. Korfantym, którego pośrednikiem był ks. Teodor Taczak – brat Stanisława. W. Korfanty przedstawił sytuację, proponując Taczakowi w imieniu Komisariatu NRL tymczasowe stanowisko głównodowodzącego powstaniem, do czasu pozyskania na to stanowisko oddelegowanego z Warszawy generała. Taczak drogą telefoniczną uzyskał zgodę Sztabu Generalnego w Warszawie na objęcie tego stanowiska i 2.01.1919 r. otrzymał stosowną legitymację. Dowództwo Główne zostało zorganizowane w pomieszczeniach hotelu „Royal” (ul. św. Marcina). Do czasu oficjalnego przejęcia władzy w Wielkopolsce przez Komisariat NRL organizacja sztabu Dowództwa Głównego odbywała się potajemnie. Dopiero 5 stycznia faktycznie podporządkowano formacje polskie w całym zaborze niemieckim, zarówno jawne, jak i tajne, uznając w ten sposób jedność wszystkich sił pod wspólnym dowództwem w Poznaniu. W praktyce Taczak zaczynał od zera, bez niezbędnej kadry oficerów, bez zorganizowanych służb, nie znając ludzi i bez kontaktów z terenem. Jedną z pierwszych jego czynności było opracowanie etatu Dowództwa Głównego w 4 wydziałach: operacyjnym, personalnym, broni i amunicji, co 2 stycznia Komisariat NRL zatwierdził. Na stanowiskach kierowniczych pracowało ogółem 18 oficerów, w tym 15 odbyło służbę w armii niemieckiej. Wydawano rozkazy dzienne i wewnętrzne, instrukcje taktyczne. Służbę Straży i Bezpieczeństwa oraz Straż Ludową podporządkowano Dowództwu Głównemu, a polsko-niemiecką komendę miasta Poznania rozwiązano, wprowadzając jedność rozkazodawczą. Wskutek informacji Dowództwa Głównego w Komisariacie NRL została też uporządkowana sytuacja w terenie, gdyż pow. miejskie i wiejskie Rady Ludowej odsunięte zostały od spraw wojskowych. Do 15 stycznia Dowództwo Główne utworzyło szereg dalszych ogniw dowodzenia, tak w jego ramach, jak i dla przyszłego Szefostwa Aprowizacji. Powołano inspekcję sanitarną, inspekcję koni i taborów, komendę linii kolejowych, biuro kartograficzne, biuro płatnika, referat lotniczy, automobilowy i in. Przystąpiono do tworzenia centralnej administracji wojskowej. Dla bazy organizacyjnej przyjęto strukturę poziomą, terytorialną – od powiatów z komendantami, dalej okręgi wojskowe i dowództwa frontów oraz strukturę pionową, obejmującą proces przekształcania się luźnych oddziałów powstańczych najpierw w komp. i baony. W pierwszym rzędzie Dowództwu Głównemu podporządkowano komendy w 24 powiatach. Obszar Wielkopolski podzielony został (7.01) na 7 okręgów wojskowych, później (13 stycznia) utworzono 2 dalsze. Eksperymentalnie wprowadzono zasadę decentralizacji aparatu poborowego, przyznając dowódcom Okręgów Wojskowych prawo dysponowania zgłaszającymi się ochotnikami. Dla potrzeb okręgów utworzono 13 obwodów uzupełnień. W drugiej kolejności przewidywano wprowadzenie obowiązkowego poboru dla roczników 1899-1901. Uregulowano pobory oficerów, podoficerów i szeregowców, przyznano dodatki na dzieci. Wszystkim oficerom i szeregowym przysługiwało bezpłatne wyżywienie i kwatery. Wobec ograniczonych możliwości działania Dowództwo Główne w różnorodny sposób wpływało na samorzutny rozwój powstania. Starano się zapewnić podstawę operacyjną i organizacyjną. Obok dyrektyw taktyczno-operacyjnych wydawano też instrukcje dotyczące organizacji struktury pionowej oddziałów powstańczych. Przewidywano 2 etapy organizacji wojska. Stworzono też niezbędne rezerwy operacyjne, które kierowano do najbardziej zagrożonych rejonów. Z poznańskich magazynów broni Taczak polecił wydawać broń i amunicję oddziałom najbardziej potrzebującym. Głównodowodzący i jego sztab sformowali też dowództwa frontowe jako ruchome dowództwa operacyjne. Zwarta linia frontu polsko-niemieckiego była gwarancją nie tylko możliwości rozszerzenia zasięgu powstania, ale także utrzymania polskiego stanu posiadania, w wypadku ofensywy niemieckiej. Taczak, chcąc zabezpieczyć Poznań, centrum i ognisko powstania, rozkazał opanować niemiecką stację lotniczą na Ławicy, co nastąpiło  5-6.01.1919 r. Pod koniec pierwszej dekady stycznia tego roku Dowództwo Główne podejmowało decyzje taktyczno-operacyjne, m.in. przygotowując zwycięską bitwę szubińską (8-13.01.1919 r.) czy akcję pod Zbąszyniem, zakończoną niepowodzeniem. 16 stycznia siły powstańcze liczyły już ok. 14 000 ludzi. Taczak stworzył podwaliny organizacyjne regularnej Armii Wielkopolskiej, wspomagał też oddziały Wojska Polskiego bronią i amunicją, utrzymując harmonijne kontakty ze Sztabem Generalnym i NDWP w Warszawie. 16.01.1919 r. zdał swoje stanowisko gen. J. Dowbor-Muśnickiemu, który przeznaczył mu funkcję drugiego kwatermistrza Dowództwa Głównego i podporządkował wydziały: personalny, Kwaterę Główną, sądowy, duszpasterski i weterynaryjny, w części niebawem wydzielone z Dowództwa Głównego. 25 stycznia w „Dzienniku Rozkazów Wojskowych” Ministerstwa Spraw Wojskowych ukazało się zatwierdzenie jego nominacji na stopień mjr. (z 10.11.1918 r.). Do Sił Zbrojnych byłego zaboru pruskiego Taczak formalnie przyjęty został na podstawie dekretu nr 11 NRL (z 15.03.1919 r.). 14 lutego wszedł w skład komisji, która miała ustalić zasady awansowania oficerów pochodzących z różnych armii zaborczych, a w konsekwencji wyrównanie stopni oficerskich według jednakowych zasad. 5 maja wybrany został członkiem Sądu i Rady Honorowej dla oficerów sztabowych. Był też współinicjatorem powołania Fundacji WW im. Generała J. Dowbor-Muśnickiego. Kolejny awans do stopnia ppłk. otrzymał 3.06.1919 r. dekretem NRL nr 104, który najprawdopodobniej wiązał się z faktem powołania go (16.05.1919 r.) na stanowisko zastępcy Szefa Sztabu Dowództwa Głównego. 1 sierpnia otrzymał opinię służbową wystawioną przez gen. J. Wroczyńskiego, Szefa Sztabu Dowództwa Głównego, swojego bezpośredniego przełożonego: „Taczak posiada dostateczne przygotowanie, sumienny, pracowity, doskonały oficer frontowy, odpowiedni jako dowódca pułku i brygady”. Opinia ta na pozór pozytywna w istocie dyskwalifikowała go jako oficera sztabowego, umożliwiając gen. J. Dowbor-Muśnickiemu pozbycie się Taczaka i in. niewygodnych oficerów. 2 września rozkazem dziennym Dowództwa Głównego (nr 218) miał objąć dowództwo 7. Płk. Strzel. Wlkp., jednak 9 października oddelegowany został (przez gen. J. Dowbor-Muśnickiego) do dyspozycji gen. Zielińskiego, dowódcy tworzonego od sierpnia DOGen. w Poznaniu. 6 listopada przekazano Taczaka i grupę jego współpracowników ze składu Dowództwa Głównego do DOGen. 2.10.1919 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych powołało go do Warszawy w charakterze Przewodniczącego Komisji Weryfikacyjnej dla oficerów b. armii niemieckiej, potem rozkazem Departamentu Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych (z 3.12.1919 r.) mianowany został sztabowym oficerem Inspektoratu Piechoty DOGen. Ze względu na nawał pracy w Warszawie funkcję tę faktycznie objął 10.02.1920 r., ledwie na 10 dni. Był też członkiem Oficerskiego Trybunału Orzekającego Wojska Polskiego przy ministrze spraw wojskowych. 20 lutego ponownie skierowany został do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych, z przydziałem do I Departamentu (Broni Głównych i Taborowych), jako pomocnik Szefa Departamentu. Funkcję tę pełnił do 20 kwietnia. W ramach obowiązków utrzymywał kontakty z Koalicyjną Komisją Mieszaną w Warszawie, w szczególności z Francuską Misją Wojskową. Zaprzyjaźnił się wówczas z kpt. Charles’em de Gaulle’em, późniejszym generałem i prezydentem Francji. Uczestniczył też w pracach komisji przy Sztabie Dowództwa Frontu Wielkopolskiego, która opracowała projekt odznaki pamiątkowej woj. wlkp. W rozkazie pożegnalnym gen. J. Dowbor-Muśnickiego (z 8.03.1919 r.), w trakcie likwidacji frontu wlkp., nie został wymieniony w grupie 27 organizatorów. 20.04.1920 r. ppłk Taczak rozkazem Ministerstwa Spraw Wojskowych wyznaczony został na dowódcę 69 pp. (wcześniejszy 11. Płk Strzel. Wlkp.), wchodzącego w skład 34. Brygady Piechoty, 17. (3) Dyw. Piech. Wlkp. Przejął pułk od mjr. S. Thiela, początkowo rozmieszczony w okolicach Lidy, gdzie pozostawał do 15 maja. Po rozpoczęciu kontrofensywy radzieckiej poszczególne baony, kompanie pułku zostały porozrzucane na różne odcinki frontu 1. Armii Polskiej, w skład której wchodziła 17. D.P. 21 maja tego roku otrzymał dowództwo 34. Bryg. Piech. (69 i 70 pp.) i awans do stopnia płk. Dowodził brygadą od końca maja do końca września 1920 r. w krwawych walkach stoczonych w ramach Armii Rezerwowej oraz 1. armii. U podkomendnych i wyższych dowódców jednostek sąsiednich miał opinię „mężnego, walecznego, wyróżniającego się dużymi walorami taktycznymi oraz szczególnym poczuciem odpowiedzialności za los podległych mu oddziałów”. Zastępczo dowodził przez pewien czas 17. D.P. Po zakończeniu działań bojowych i przybyciu wojsk frontowych do wyznaczonych garnizonów 22.01.1921 r. mianowany został dowódcą 17. D.P. stacjonującej w Gnieźnie do 31.10.1928 r. 1.07.1923 r. awansowano go do stopnia gen. brygady. Kilka miesięcy (23.06-13.09.1922 r.) jako specjalista hutnik pracował na Górnym Śląsku, na stanowisku dyrektora Huty Srebra i Ołowiu w Strzebnicy. Znacznie krótsze wyjazdy łączyły się z powołaniem Taczaka na Kursy Wyższych Dowódców. W codziennej służbie miał opinię bardzo wymagającego, przywiązywał dużą wagę do pracy szkoleniowej i wychowawczej. Zwalczał wszelakie przejawy niewłaściwego stosunku kadry do szeregowców. Był m.in. inicjatorem wzniesienia w Gnieźnie pomnika króla Bolesława Chrobrego, jak również członkiem wspierającym studencką korporację „Lechia” na Uniwersytecie Poznańskim. Włączył się też do organizacji Komitetu Centralnego Towarzystwa Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 (od 1925 r.). 20.01.1926 r. odbyło się zebranie inauguracyjne Komitetu, na którym Taczak wygłosił przemówienie. Podpisał też odezwę do społeczeństwa o poparcie idei „monumentalnej historii Powstania Wielkopolskiego”. Przewodniczył konferencji prasowej (17.06.1926 r.) w celu spopularyzowania Towarzystwa w Wielkopolsce, na Pomorzu i Śląsku. Podczas przewrotu majowego 1926 r. 17. D.P. z dowódcą stanęła po stronie rządu. Wysłana z odsieczą po 12 maja znalazła się pod Warszawą. Taczak, wyczuwając złożoną sytuację, wydał rozkazy operacyjne i 18-19 maja oddziały wróciły do garnizonów, a życie w dywizji do normy. We wrześniu 1927 r. w zastępstwie dowodził OK nr VII w Poznaniu. 19.10.1928 r. w DOK nr VII przekazał dowództwo 17. D.P., po otrzymaniu decyzji o przeniesieniu do Lublina na stanowisko dowódcy OK nr II. 31.10.1928 r. ogłosił rozkaz pożegnalny, podkreślający więzi, jakie łączyły go z oficerami i szeregowymi dywizji. Wręczono mu odznaki 69. pp. i 17. Płk. Art. Lekkiej. 28.02.1930 r. przeniesiony został w stan spoczynku. Podjął pracę na stanowisku inspektora technicznego Ubezpieczalni Krajowej w Gdyni. Po 6 miesiącach wrócił do Poznania, gdzie objął prezesurę Okręgowego Związku Straży Pożarnej. Wybrany do centralnych władz Związku Polskiej Straży Pożarnej w Warszawie. Jako wiceprezes reprezentował Polskę na licznych kongresach międzynarodowych (m.in. w Paryżu i Rzymie). Nadal przewodniczył Towarzystwu dla Badań nad Historią Powstania Wielkopolskiego. Przewidywano opublikowanie źródeł archiwalnych i wspomnień byłych powstańców. Mimo znacznych trudności opublikowano 3 książki, jednak z czasem Taczak złożył prezesurę w Towarzystwie, a rozpoczął działalność w Związku Weteranów Powstań Narodowych Rzeczypospolitej Polskiej 1914-1919 – jednej z wielu organizacji byłych powstańców wielkopolskich. 10.04.1932 r. stanął na czele przekształconej w związek ogólnokrajowy organizacji i został wybrany prezesem. Zarząd w sposób jednoznaczny postawił na współpracę z władzami sanacyjnymi, kierując się interesami szeregowych członków organizacji. 31.03.1935 r. związek liczył już 15 000 członków, zrzeszonych w 225 kołach. W połowie kadencji złożył rezygnację z prezesury, motywując swoją decyzję chorobą. Właściwą przyczyną był brak reakcji władz na strajki głodowe dawnych powstańców, pomijanie ich w rozdziale odznaczeń, brak byłych powstańców na znaczniejszych stanowiskach w życiu ziem zach. Utrzymywał jednak kontakty ze środowiskiem kombatanckim aż do wybuchu wojny. Każdego roku wchodził w skład obywatelskich komitetów obchodu Święta Odzyskania Niepodległości, jak też obchodu 27 grudnia, niejednokrotnie im przewodnicząc. Zapraszany, często uczestniczył w uroczystościach powstańczych w wielu miejscowościach Wielkopolski, m.in. odsłaniając tablice pamiątkowe. Napaść Niemiec na Polskę zastała go w Poznaniu. W pierwszych dniach września ponownie włożył mundur wojskowy i zdecydował oddać swoją osobę do dyspozycji władz wojskowych. Około 5 września udał się na poszukiwanie dowództwa armii „Poznań” w rejonie Gniezna, następnie wyruszył w kierunku Warszawy, ale w Łowiczu dostał się (9.09.1939 r.) w ręce Niemców, którzy po ustaleniu jego tożsamości chcieli go rozstrzelać. W ostatniej chwili zaniechano egzekucji i przekazano go dowództwu niemieckiemu, które zaproponowało generałowi podpisanie wniosku o przyjęcie do armii niemieckiej, co spotkało się z jego zdecydowanym protestem. Wtedy rozpoczęła się jego tułaczka jeniecka, począwszy od Oflagu IIa w Prenzlau (Brandenburgia), do którego przewieziono go już 13.09.1939 r. 11 listopada przeniesiony został do Oflagu IV c w Colditz. W kwietniu 1940 r. wywieziono go do saksońskiej twierdzy Königstein, w październiku do Hohenstein, a w kwietniu 1941 r. do Oflagu VIIIe w Johannisbrunn (Janske Kaupele) w Czechosłowacji. Wiosną 1942 r. generałowie (m.in. Taczak) zostali przewiezieni do różnych obozów jenieckich, przy czym większość znalazła się w Oflagu VII w Murnau (Bawaria). Taczak źle znosił niewolę, niewiele angażował się w życie obozowe, miał kłopoty ze zdrowiem. Szczęśliwie doczekał wyzwolenia (29.04.1945 r.) i 10 maja był już w Paryżu, gdzie wystawiono mu legitymację Polish Forces (nr 559). Po rekonwalescencji w Nicei, w maju 1947 r. polskim samolotem wojskowym wrócił do Polski. Zamieszkał w Janikowie (na Kujawach), utrzymując kontakty z dawnymi powstańcami wielkopolskimi. W 1947 r. uczestniczył w zorganizowaniu Koła Związku Powstańców Wielkopolskich Gdańsk-Śródmieście, spotykając tam m.in. płk. B. Hulewicza i płk. J. Lange. Otrzymał dyplom weryfikacyjny Związku Powstańców Wielkopolskich z numerem 50/67 ( z 27.12.1948 r.). W latach 1949-1956 zupełnie o nim zapomniano. Kontaktował się z rodziną i grupą przyjaciół. Ciężkim ciosem dla niego była śmierć żony, a później siostry. W drugiej połowie lat 50. powoli wrócił do równowagi. Mimo sędziwego wieku zachował dobrą kondycję fizyczną i umysłową. Nawiązał współpracę z wieloma powstańcami wielkopolskimi, konsultował prace historyków powstania. Po wielu staraniach własnych i Krajowej Komisji Weteranów Powstania Wielkopolskiego, Zarządu Okręgu ZBoWiD-u w Bydgoszczy i ZG ZBoWiD-u, 14.02.1959 r. otrzymał emeryturę specjalną, przyznaną mu przez ministra obrony narodowej. Wprawdzie nie zaproszono go na centralne obchody 40. rocznicy wybuchu powstania do Poznania, ale nie zapomnieli o nim podkomendni. Uczestniczył w uroczystościach w Janikowie i Gostyniu, często spotykał się z dziennikarzem T. Jankowskim, nagrał wspomnienia dla Polskiego Radia. Wiosną 1959 r. przeniósł się do córki do Malborka i tam zmarł 2.03.1960 r. Jego ostatnim życzeniem było, „by spocząć w ukochanym Poznaniu”. Pochowany został 6 marca na cmentarzu w Malborku-Kałdowie. Żegnany przez poczty sztandarowe ZO ZBoWiD-u w Gdańsku, kół w Gdyni i Malborku oraz weteranów z Inowrocławia i wielu miejscowości z całego kraju. Po latach u wejścia na cmentarz umieszczona została tablica informacyjna, a miejscowej szkole nadano imię gen. Taczaka. W Mieszkowie na ścianie zabytkowego dworku umieszczono tablicę pamiątkową: „Chwała Powstańcom Wielkopolskim. W tej miejscowości urodził się w 1874 r. Generał brygady Stanisław Taczak I główny dowódca Powstania Wielkopolskiego 1918-1919. Społeczeństwo Ziemi Jarocińskiej 28.12.1980 r.”. Odznaczony był: Krzyżem Virtuti Militari V kl., Krzyżem Walecznych (dwukrotnie), Orderem Odrodzenia Polski III kl., francuskim Orderem Legii Honorowej oraz szeregiem medali i odznak. Związek małżeński zawarł z Ewą Wichmann, z którą miał syna Stanisława (1905-1985) i córkę Ewę (1906-?).

autor publikacji : Bogusław Polak

bibliografia : CAW, Akta personalne 129/34/53, 2088, 24/284/K, 334/W; B. Polak, Generał Stanisław Taczak (1874-1960), Poznań 1988, tamże źródła i literatura.

powrót do poprzedniej strony | do góry