Powstańcze biografie

Balcerzak Józef

Balcerzak Józef Franciszek (1898-1919), s. Stanisława i Anny z Maciejewskich z Nakła. Ur. w Nakle nad Notecią 20.03.1898 r. jako najstarszy spośród 17  rodzeństwa. Po ukończeniu katolickiej szkoły powszechnej w Nakle przyuczał się pod okiem ojca w rodzinnej piekarni do zawodu piekarza. W domu odebrał staranne wychowanie w duchu patriotycznym. Jego ojciec był szczególnie zaangażowany w działalność patriotyczną. Józef jeszcze jako nastolatek wstąpił do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Nakle, którego współzałożycielem i przez jakiś czas prezesem był jego ojciec. W 1916 r., po osiągnięciu pełnoletności, zmobilizowany do armii niemieckiej. Początkowo Józef walczył na froncie wschodnim, a następnie na zachodnim. Do domu powrócił po demobilizacji na początku grudnia 1918 r. Od chwili powrotu z armii rzucił się w wir działań niepodległościowych w Nakle. Był już znanym i wypróbowanym towarzyszem z nakielskiego „Sokoła” oraz doświadczonym frontowym żołnierzem. W szeregach powstańczych pojawił  się natychmiast w momencie ogłoszenia powstania na terenie Nakła, tj. 1.01.1919 r. Był jednym z tych, którzy w noc sylwestrową 31.12.1918/1.01.1919 r. rozbrajali w mieście Niemców i opanowywali magazyny z umundurowaniem, żywnością oraz bronią i amunicją przy nakielskim rynku. Gdy tylko nakielskie dowództwo na czele z komendantem ppor. Edmundem Bartkowskim podjęło się zadania odbicia z rąk niemieckich blisko położonej  Mroczy, rano 5.01.1919 r. Józef Balcerzak zgłosił się do  czteroosobowego patrolu mającego przeprowadzić rozpoznanie w kierunku Mroczy. Ich zadaniem było zorientowanie się w niemieckich pozycjach na południe od miasta, a w razie nadarzającej się okazji mieli też przyprowadzić niezbędne powstańcom konie. Jeszcze przed południem zwiad ruszył wykonać swoje zadanie. Tymczasem przed godziną 11.00 do Drążna przybył niemiecki patrol Grenzschutzu w celu dokonania rekwizycji prowiantu, paszy i koni. Krótko po tym polną drogą od strony Nakła do wsi zbliżyła się powstańcza grupa, która tuż przed wejściem do Drążna została poinformowana przez okolicznych mieszkańców, że w folwarku znajduje się kilku Niemców. Powstańcy postanowili wykorzystać zaskoczenie wroga i zaatakowali siły Grenzschutzu, które nie mogąc rozeznać się w liczebności Polaków, ostrzeliwując się, rozpoczęły cofanie w stronę Mroczy. W wyniku wymiany ognia zginęło 2 Niemców i 1 powstaniec – Józef Balcerzak. Strzelając zza ściany budynku gospodarczego, otrzymał rykoszetem śmiertelny postrzał w twarz. Potyczka ta zaniepokoiła Niemców, którzy na wszelki wypadek wzmocnili zasieki i ewentualną linię obrony Mroczy od strony szosy nakielskiej, skąd spodziewano się polskiego ataku. Natomiast dowódca powstańców w Nakle ppor. Bartkowski polecił wachmistrzowi Wiktorowi Rossie dowodzenie kompaniami jarocińską i nakielską, a także oddziałami trzeciewnickim i mroteckim w ataku na Mroczę. Plan przewidywał obejście miasta od zachodu i nacieranie wzdłuż drogi od strony dworca kolejowego. Po kilkugodzinnej walce manewr ten okazał się skuteczny i Mroczę powstańcy opanowali, ponosząc minimalne straty, w tym m.in. powstańca Feliksa Łabędzkiego (por. biogram F. Łabędzkiego). Józef Balcerzak, składając ofiarę z młodego życia, był pierwszym nakielskim i krajeńskim powstańcem poległym w Powstaniu Wielkopolskim za wolność i niepodległość ojczyzny. Po latach miejsce jego śmierci upamiętniono kamiennym obeliskiem na podwórzu dawnego folwarku w Drążnie. Przyznano mu też pośmiertnie Krzyż Niepodległości. Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości w Warszawie miał zamiar przyznać także drugie odznaczenie – Stanisławowi Balcerzakowi. Jednakże bieda i brak pieniędzy na uiszczenie obowiązkowej opłaty spowodowały, że Stanisław odebrał tylko wyróżnienie syna.

autor publikacji : Sławomir Łaniecki

bibliografia : Mrocza. Z dziejów miasta i gminy, pod red. B. Rogalskiego, Bydgoszcz 1993; Archiwum rodzinne Pruseckich, Musiałów i Balcerzaków, rodziny Stanisława Balcerzaka – kopie w archiwum autora; Archiwum Muzeum Ziemi Krajeńskiej w Nakle; Materiały z archiwum autora.

linki :

powrót do poprzedniej strony | do góry