Powstańcze biografie

Psuja Walenty

Psuja Walenty (1854-1924), ur. w 12.02.1854 r. w Grabowie (nad Prosną). Jego rodzicami byli Grzegorz Psuja (urodzony we wsi Giżyce) i Apolonia Psuja (z domu Laber). Grzegorz Psuja był kościelnym w miejscowym kościele parafialnym.  W 1880 r. Walenty Psuja ożenił się z Anną, z domu Lorek (1847-1939). Ślub miał miejsce w Kamieńcu koło Grodziska Wlkp. Z informacji zawartych na akcie ślubu wynika, iż Walenty był nauczycielem, mieszkał w Bukowcu. Żona Walentego, Anna Lorek, urodziła się w Kamieńcu. Jej matka, także Anna Lorek, nosiła nazwisko panieńskie Klawiter. Po ślubie, jeszcze w 1880 r., małżonkowie zamieszkali w Neugütel  (Nowa Wieś), stanowiącej północne przedmieście Wschowy. Z pobytem w tej miejscowości wiąże się określenie Walentego jako tranlatora. W Nowej Wsi urodziły się dzieci Walentego i Anny: 1881 r. − Stefania, 10.08.1883 r. – Bolesław,1885 r. – Cyryl Grzegorz, 1886 r. – Anna.
Córki Zofia (22.04.1888, wkrótce, po przeszło roku, zmarła) i Aniela (28.08.1890-1973) urodziły się w szkole, w Stępocinie. Około 1889-1890 r. rodzina przeniosła się więc do Nekli. Walenty został nauczycielem w czteroklasowej szkole powszechnej, wybudowanej w 1836 r. staraniem Ignacego Skórzewskiego; szkoła była pod opieką parafii nekielskiej.
W latach 1902-1903 w Nekli, na miejscu starej szkoły powszechnej wybudowano nową, murowaną. Był to typowy budynek szkolny z tego okresu, zbudowany z czerwonej cegły. Obok kościoła był największym budynkiem we wsi. Posiadał 4 izby lekcyjne oraz mieszkania dla nauczycieli. Za budynkiem znajdowało się boisko szkolne. Przed budynkiem nauczyciele uprawiali swoje ogródki.
Według przekazów rodzinnych, Walenty Psuja brał udział w strajkach szkolnych 1901-1905. Gorąco popierał ideę walk o nauczanie w szkołach w języku polskim oraz religii. Nigdy też nie stosował przemocy fizycznej wobec swoich uczniów. Jego działalność powodowała w szkole częste kontrole władz szkolnych i wynikające z jego postawy nieprzyjemności dla niego samego, jak i pracujących w szkole nauczycieli. Znana jest działalność Walentego w organizowaniu strajków szkolnych, których celem była obecność w szkołach języka polskiego i religii. Oprócz uczenia dzieci prowadził Walenty Psuja urząd stanu cywilnego, który był jako urząd wydzielony i podporządkowany Starostwu Powiatowemu w Środzie Wlkp. Po nim pracę w urzędzie kontynuowała jego córka Aniela Psuja. W 1936 r. urząd stanu cywilnego włączono w ramy nekielskiego urzędu wójtowskiego.
Wybuchła I wojna światowa. Walenty Psuja miał wtedy 60 lat. Do wojska zostali wcieleni jego synowie: Bolesław − skierowany został na front wschodni, Cyryl Grzegorz − walczył na froncie zachodnim. Z chwilą wybuchu I wojny światowej dla Polaków powstała nadzieja na odzyskanie niepodległości. Walenty Psuja polecił swojej córce Anieli uszycie i wyhaftowanie polskiego sztandaru. Aniela haftowała sztandar 3 lata.
Sztandar wyhaftowany przez Anielę Walenty Psuja po raz pierwszy wywiesił w szkole 11.11.1918 r., w dniu ogłoszenia niepodległości Polski. Data ta nie oznaczała jeszcze niepodległości dla Wielkopolski. Niemcy mimo przegranej wojny i podpisania traktatu o zawieszeniu broni nie mieli zamiaru wycofać się z Wielkopolski, którą uważali za swoją prowincję. Wielkopolanie postanowili siłą wywalczyć swą niepodległość.  W nurt Powstania Wielkopolskiego włączyła się także Nekla. Jedni obywatele z Nekli i okolic w wieku 15-40 lat zaciągnęli się ochotniczo do powstańczej kompanii wojskowej, zwanej nekielską, inni utworzyli w Nekli Straż Ludową, która stanowiła tymczasową polską władzę w Nekli. Usuwano Niemców i ich symbole z miejsc publicznych, pilnowano porządku. Na poczcie zwolniono urzędujące tam Niemki i prowadzenie poczty powierzono Anieli Psujównie i Marii Wożniak. W szkole pod kierownictwem Walentego Psui młodzież wyrwała z ram portret cesarza Wilhelma, co stało się okazją do triumfalnego przemarszu przez Neklę. W historii Nekli z okresu Powstania Wielkopolskiego wielokrotnie wymieniane są działania Walentego Psui i Anieli Psujównej.
7.01.1919 r. kompania nekielska dostała rozkaz wyjazdu do Wrześni. 9.01.1919 r. kompania została uroczyście pożegnana przez mieszkańców Nekli. Dzień ten stał się wielką patriotyczną manifestacją polskości. Zorganizował ją Walenty Psuja, urządzając uroczyste pożegnanie ochotników.
Działalność powstańcza Walentego Psui została upamiętniona umieszczeniem jego nazwiska wśród innych powstańców na tablicy znajdującej się na cmentarzu w Nekli oraz w kronice miasta Nekla. 
Gdy w Poznaniu odbywały się uroczystości przekazania sztandaru do Muzeum Wojskowego w Poznaniu w 1938 r., w Nekli złożono wieńce na grobach powstańców oraz grobie Walentego Psui. Walenty Psuja, kierownik nekielskiej szkoły, był przecież fundatorem tego sztandaru. Po południu w Nekli odbyła się uroczysta akademia.
Walenty Psuja do śmierci mieszkał w Nekli. Najpierw w szkole, a potem w domu kupionym w Nekli przez córkę Stefanię i jej męża Edmunda Kaczmarkiewicza.
6.08.1924 r. Walenty zmarł po długiej i ciężkiej chorobie (chorował na cukrzycę). Miał 70 lat.
Żona Anna zmarła w sędziwym wieku, mając 92 lata. Kilka ostatnich lat życia spędziła jednak w łóżku, otoczona troskliwą opieką córki Anieli. Wraz z mężem i zmarłą w 1973 r. córką Anielą spoczywa na cmentarzu w Nekli.
Po śmierci Anieli Psujówny dom rodziny Walentego został sprzedany.

Kwiecień 1919 r. – pierwsze święta wielkanocne w niepodległej Polsce. Poniżej test przemówienia Walentego wygłoszony z tej okazji (może w szkole?):
„Już rzuciła Polska pęta − już szczęśliwą będzie...może? Więc przyszedłem Panie Boże, by dziękować za te Święta! – za te Święta, za wesołe, co zastały nas wolnymi − i za naszą polską szkołę na poznańskiej drogiej ziemi ! Dotąd, byłem w pruskiej szkole – tam, gdzie Niemiec każdą chwilką wciąż wyśmiewał ziemię polską... i Bismarcka chwalił tylko! – tam mówiono ciągle dziecku mową swoją,
Niemców mową ! ... nawet pacierz po niemiecku, a po polsku ani słowa!
Lecz już teraz Polak ze mnie, słowy ucząc się polskimi; o Wisełce i o Niemnie,o historii dawnej ziemi – znam już dzieje Jagiellonów, historyczny okres złoty co nauką świat zasłania – i rozbiory, i powstania – dzieje wszystkich ludzi – drgania..."                                                                                                                      (Nekla,1919 r. ze zbiorów rodzinnych)

Opracowano na podstawie biogramu wykonanego przez Bolesława Marię Psuję, syna Mariana, wnuka Bolesława, prawnuka Walentego.
Poznań, 13.05.2003 r.

autor publikacji : Michał Pawełczyk

powrót do poprzedniej strony | do góry