Powstańcze biografie

Paluch Mieczysław

Paluch Mieczysław (1882-1942), s. Jana, rolnika, i Józefy z domu Mayor. Ur. 10.12.1882 r. we wsi Trzemżal, w ówczesnym powiecie mogileńskim. Szkołę elementarną ukończył w Trzemżalu, a w wieku 10 lat podjął naukę w gimnazjum w Trzemesznie. Progimnazjum ukończył w 1905 r. Udzielał się w Towarzystwie Tomasza Zana, ucząc młodych kolegów języka polskiego i historii. Uczestniczył również w strajku szkolnym, za co został wydalony z Trzemeszna. Przyjęty do gimnazjum w Gnieźnie. Za działalność w TTZ ponownie wydalony. Ojciec postarał się jednak o przyjęcie syna do gimnazjum w Wągrowcu, a następnie w Międzyrzeczu, gdzie w 1909 r., jako ekstern, uzyskał świadectwo dojrzałości. Po maturze podjął studia ekonomiczno-handlowe w Berlinie, kończąc 4 semestry, uwieńczone egzaminem i patentem uprawniającym do pracy w przedsiębiorstwach handlowych. Utrzymywał żywe kontakty z Polonią berlińską. Praktykę odbył w Gdańsku, w przedsiębiorstwie rolniczo-handlowym. 13.10.1913 r. powołany do odbycia służby wojskowej w 5. Płk. Art. Ciężkiej w Poznaniu. Po wybuchu I wojny światowej nadal służył w artylerii, awansując na kolejne stopnie podoficerskie. W armii niemieckiej prowadził agitację narodową wśród żołnierzy-Polaków. Miał opinię doskonałego mówcy. Jesienią 1918 r. nie wrócił z urlopu do swej jednostki. Ukrywał się w rodzinnych stronach i w Kępnie pod ps. „Maks”, „Polochowski”, „Trzemeszeński”. 7.11.1918 r. w poszukiwaniu pracy w zakładach Ciegielskiego przyjechał do Poznania. Przypadkowo spotkał B. Hulewicza – swego przyjaciela z lat szkolnych, który wciągnął go w przygotowania do powstania. Paluch szybko zorientował się w mozaice polskich organizacji konspiracyjnych oraz nawiązał kontakty z W. Korfantym i por. B. Sikorskim. Po 9.11.1918 r. Komisariat NRL upatrywał w nim człowieka mogącego zdyscyplinować prących do powstania członków POW ZP, jak i organizatora kadr wojskowych w ramach legalnie tworzonych oddziałów porządkowych. Przyczynił się do sukcesu brawurowego najścia na Ratusz i opanowania przez Polaków Wydziału Wykonawczego Poznańskiej Rady Robotniczej i Żołnierskiej (13.11.1918), objął również kuratelę nad POW ZP. Powierzono mu też organizację oddziałów Służby Straży i Bezpieczeństwa (SSiB), tworzonych na podstawie zarządzenia pruskiego Ministerstwa Wojny. W ciągu listopada 1918 r. skupił wokół siebie grupę młodych oficerów i podoficerów, co umożliwiło nie tylko rozwój organizacyjny oddziałów SSiB, ale także podjęcie próby stworzenia namiastki ośrodka dyspozycyjnego dla legalnie i nielegalnie działających oddziałów polskich, zarówno w Poznaniu, jak i na prowincji. W historiografii przyjęło się określenie „Grupa Palucha”, „Sztab Palucha” itp. Sformowano baon SSiB liczący 22.12.1918 r. 9 kompanii (ok. 3000 żołnierzy), w 3. części uzbrojony. Nawiązano kontakty z Wrześnią, Jarocinem i kilkoma innymi miastami Wielkopolski. Zbierano dane o stanie osobowym garnizonu poznańskiego, wprowadzono Polaków jako kontrolerów z ramienia Rad Robotniczych i Żołnierskich tak do instytucji wojskowych, jak i do administracji cywilnej. Za milczącą zgodą Komisariatu NRL od 9.12.1918 r. Paluch utrzymywał kontakty z wysłannikami Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, dostarczając im danych do raportów o sytuacji wojskowej w Poznaniu. 27 grudnia wprowadził do akcji oddziały SSiB, usiłował skłonić kierownictwo polityczne do ogłoszenia zbrojnego powstania na terenie całego zaboru. Od 28.12.1918 r. do 4.01.1919 r., z poparciem komendy SSiB, organizował ochotników do oddziałów piechoty, artylerii i kawalerii. Wysłał też emisariuszy do Gniezna i Wrześni, co przyczyniło się do zaktywizowania tamtejszych zwolenników walki zbrojnej, a w rezultacie do wyzwolenia tych miast. Z jego inicjatywy przejęto centralę telefoniczną na poznańskiej Poczcie Głównej oraz Fort Grollmana. Po utworzeniu polsko-niemieckiej Komendy Miasta Poznania z J. Maciaszkiem, rychło doszło do sporu między nim a Paluchem o podporządkowanie komendzie oddziałów SSiB. 3.01.1919 r. Paluch przedstawił Komisariatowi NRL projekt wypowiedzenia Niemcom „małej wojny”. Równocześnie opracował plan przejęcia przez poznańską komendę SSiB magazynów broni. Działania Palucha Komisariat NRL potraktował jako przejaw niesubordynacji i próbę sprowadzenia na drugi plan istniejącego od 28.12.1918 r. Dowództwa Głównego. Na polecenie Komisariatu NRL Dowództwo Główne pozbawiło Palucha komendy nad SSiB (4.01.1919) i skierowało go do nieistniejącej jeszcze komendy artylerii. Na polecenie Dowództwa Głównego z 5/6.01.1919 r. wziął udział w wyprawie na Stację Lotniczą na Ławicy, którą zajęto przy minimalnych stratach. 8 stycznia przydzielony został do oddziałów ppłk. K. Grudzielskiego. Jako szef sztabu wziął udział w przygotowaniach i walkach podczas tzw. akcji szubińskiej (11-15.01.1919). Mianowany szefem sztabu frontu północnego przyczynił się do utrzymania linii Noteci, m.in. podczas walk pod Kcynią (3.02.1919). Po reorganizacji frontu (połowa marca 1919 r.) Dowództwo Główne powierzyło mu szefostwo sztabu 2. Dyw. Strzel. Wlkp., sformowanej z wojsk frontu północnego Dekretem Komisariatu NRL nr 41 (z 13.04.1919) mianowany por. (ze starszeństwem od 1.05.1914). Wkrótce też dekretem nr 49 (z 5.05) awansowany do stopnia kpt. (ze starszeństwem od 1.05.1919). Rozkazem dziennym Dowództwa Głównego nr 140 (z 24.05.1919) „Szef sztabu 2 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, kapitan Paluch został przydzielony do dyspozycji Inspektora Artylerii. Kapitanowi Paluchowi, który pracował razem z gen. Grudzielskim na froncie północnym od samego początku walk z Niemcami, dziękuję serdecznie za jego owocną i energiczną pracę i spodziewam się, że w przyszłości, powróciwszy do swego rodzaju broni, kapitan Paluch da mi niejedną okazję do odznaczenia jego zasług”. Przydział ten był tymczasowy, gdyż 25.06.1919 r. rozkazem dziennym Dowództwa Głównego (nr 172) wyznaczony został na dowódcę 8. Płk. Strzel. Wlkp. W trakcie oceny kwalifikacyjnej gen. W. Odyniec przedstawił o Paluchu opinię: „Wykształcony, zdolny, towarzyski. Bardzo energiczny. Dobrze obeznany ze służbą wojskową. Dobry organizator. Z zamiłowaniem i umiejętnie pracuje nad wyszkoleniem żołnierzy i oficerów i takiejże pracy wymaga od podległych mu oficerów. Jako dowódca pułku jest bardzo odpowiedni. Korpus oficerski prowadzić umie. Trochę może za ostry z oficerami przed frontem (oddziałów)”. Po podporządkowaniu 8. Płk. płk. A. Jasińskiemu popadł w ostry konflikt z przełożonym. Sprawa zakończyła się przeniesieniem Palucha do dyspozycji Dowództwa Frontu Wielkopolskiego. Rozkazem Dowództwa Frontu nr 17 (z 23.12.1919) przeszedł do dyspozycji DO Gen. w Poznaniu, na tymczasowe stanowisko oficera sztabowego Inspekcji Artylerii, faktycznie obejmując je 24.01.1920 r. Po zakończeniu operacji rewindykacyjnej zameldował się do dyspozycji W. Korfantego, który stał na czele Polskiego Komitetu Plebiscytowego na Górnym Śląsku. Początkowo wniosek Korfantego o przeniesienie Palucha do pracy plebiscytowej został załatwiony negatywnie i nie uzyskał urlopu i oddelegowania. Dopiero interwencja w Ministerstwie Spraw Wojskowych przyniosła pożądany skutek i 2.03.1920 r. skierowany został na Śląsk. Objął kierownictwo Wydziału Aprowizacyjnego Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Równocześnie nawiązał kontakty z komendą POW Górnego Śląska (POW GŚl.), dzieląc się doświadczeniami z Powstania Wielkopolskiego. 19/20.08.1920 r. na rozkaz Komendy Głównej POW GŚl. wybuchło II powstanie śląskie, a jego dowództwo powierzono kpt. M. Paluchowi. Walki trwały do 24 sierpnia i zakończyły się wskutek interwencji Komisji Międzysojuszniczej. Zdekonspirowana POW GŚl. formalnie została rozwiązana. Jej zadania przejęła legalna Centrala Wychowania Fizycznego (CWF), na czele której stanął Paluch. W jego rękach zbiegały się nici pracy konspiracyjnej na całym obszarze plebiscytowym. Wykorzystał dotychczasową kadrę POW GŚl. i jej siatkę organizacyjną. Zadaniem organizacji było stworzenie „punktów oporu na wypadek akcji wojskowej”. Wskutek intryg wycofał się z działalności w CWF, ale nadal działał w Komitecie Plebiscytowym. 29.03.1922 r. przeniesiony do rezerwy, z równoczesnym awansem do stopnia mjr. (ze starszeństwem od 1.07.1919) i zamieszkał w Poznaniu. Nie uzyskawszy odpowiedniego stanowiska w administracji państwowej, otworzył prywatne Biuro Rolniczo-Handlowe. W 1923 r. otrzymał w dzierżawę poniemiecki majątek Piwnice koło Torunia. Zawiedziony i rozczarowany związał się z piłsudczykami. Od 1922 r. działał w Związku Towarzystw Powstańców i Wojaków, przekształconym w Generalny Związek Towarzystw Powstańców i Wojaków Ziem Zachodnich RP. Powierzono mu stanowisko komendanta, z zadaniem organizowania przysposobienia wojskowego. Wskutek rozdźwięków z DOK VII, zrezygnował ze stanowiska. Aktywny stał się znowu po przewrocie majowym 1926 r. Dał się poznać jako rzecznik pełnej i bezwarunkowej współpracy z obozem sanacyjnym. Już w sierpniu 1926 r. z R. Konkiewiczem i L. Surzyńskim został przyjęty przez J. Piłsudskiego. Wraz z mjr. rez. M. Kwiecińskim doprowadził do rozłamu w Związku Towarzystw Powstańców i Wojaków DOK nr VII, stawiając wniosek o uznanie sanacyjnego Związku Strzeleckiego za równorzędną organizację i nawiązanie z nim współpracy. Wniosek jednak nie przeszedł, a Paluch i jego zwolennicy na zjeździe w Poznaniu 12.06.1927 r. utworzyli Wielkopolski Związek Powstańców i Wojaków, w którym został prezesem. Słabość nowo powstałej organizacji skłoniła go do połączenia się ze Związkiem Strzeleckim. W grudniu 1926 r. z S.M. Rybką wysłał list do J. Piłsudskiego, deklarując gotowość współpracy powstańców wielkopolskich z rządem. Rozpoczęło to okres rozbicia politycznego środowiska byłych powstańców, który trwał aż do wybuchu wojny. W 1930 r. W. Sławek powierzył Paluchowi stanowisko prezesa Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem na woj. poznańskie. Stosowanie bezkompromisowych rozwiązań wyeliminowało go jednak z działalności politycznej. W 1934 r. przyjął posadę dyrektora nadzoru państwowego dóbr hr. Hochberg-Pszczyńskiego. Do wybuchu wojny opublikował szereg artykułów dotyczących Powstania Wielkopolskiego. Po klęsce wrześniowej 1939 r. przedostał się do Francji. Nie otrzymał tam jednak poważniejszego przydziału. Jeszcze większe rozczarowanie spotkało go w Wielkiej Brytanii, gdyż jako zaangażowany zwolennik sanacji skierowany został na „wyspę wężów”, Bute w Szkocji, do obozu Rothsay. Tam też wystąpił z referatem z okazji 22. rocznicy wybuchu powstania. Był wielokrotnie odznaczony, m.in.: Orderem Virtuti Militari V kl. (za Powstanie Wielkopolskie), Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Orderem Odrodzenia Polski IV kl., Złotym Krzyżem Zasługi, Gwiazdą Śląską oraz szeregiem medali i odznak. Odznaczenia niemieckie zwrócił dowództwu niemieckiemu. Zawarł związek małżeński z Jadwigą Wieczfińską, z którą potem się rozwiódł. Dzieci nie miał. Zmarł 18.07.1942 r. Pochowany został na cmentarzu Rothsay. Imię Mieczysława Palucha nosi ulica na Jeżycach w Poznaniu oraz Szkoła Podstawowa nr 30 w Poznaniu przy ul. Garncarskiej.

autor publikacji : Bogusław Polak

bibliografia : CAW, Akta personalne 206; tamże , I.170.2, t. 1-2; 13, t. 1; 14, t.1; AP Poznań, DOGen. w Poznaniu, 7; Biblioteka Kórnicka PAN – dyplom nadania Krzyża Virtuti Militari; TU NRL nr 8 z 25 VI 1919 r. i nr 10 z 10.05.1919 r.; Wojskowe aspekty (wg indeksu); Wybór źródeł, s. 15, 20, 53-55, 87, 89, 99, 104, 107, 117-118, 128, 135, 158, 253, 258, 351-352, 363, 366, 375; Wojsko Wielkopolskie 1919 r., cz.1 (wg indeksu); M. Paluch, Pierwsze zawiązki siły zbrojnej w Wielkopolsce przed lat 10, „Żołnierz Wielkopolski” 1928 r., nr 51-52, s. 2-3; tenże, Szkic walk pod Kcynią na froncie północnym w dniu 3 lutego 1919 r., „Wolność” 1922, nr 1, s. 3-5; tenże, Polska Organizacja Wojskowa zaboru pruskiego, [w:] Polska Organizacja Wojskowa, Warszawa 1930, s. 244-250; tenże, [w:] Wybór źródeł, s. 351-355; tenże, Wielkopolska w dniach grudniowych 1918 r., „Dziennik Poznański” 1932, nr 298, s. 1; PSB i WSB; A. Czubiński, Mieczysław Sylwester Paluch (1882-1942). Organizator Powstania Wielkopolskiego i II Powstania Śląskiego, [w:] Zrodziła ich Ziemia Mogileńska, pod red. Cz. Łuczaka, Poznań 1997, s. 231-238; B. Polak, Konspiracja polska w Poznaniu (1912-1918), „Kronika Miasta Poznania” 1984, s. 81-96; tenże, Mieczysław Paluch (1888-1942), „Kronika Miasta Poznania” 1985, nr 4, s. 19-38 (tamże źródła i literatura); dokumenty i zdjęcia w posiadaniu Gabrieli Grodzkiej, siostrzenicy Palucha.

powrót do poprzedniej strony | do góry