Powstańcze biografie

Ligarzewski Zygmunt

Ligarzewski Zygmunt (1893-1957), mjr Wojska Polskiego, organizator Rady Ludowej i powstania w Rynarzewie, więzień obozu jenieckiego Altdamm, uczestnik II wojny światowej. Urodził się 8.08.1893 r. w Rynarzewie, w dawnym powiecie szubińskim, w rodzinie mistrza szewskiego Stanisława (1852-1907) i Apolonii (1864-1939) z Szulców. W latach 1899-1904 uczęszczał do szkoły powszechnej w Rynarzewie, a następnie kontynuował edukację w gimnazjum w Gnieźnie. Będąc uczniem tegoż gimnazjum, był czynnym członkiem Tajnego Towarzystwa im. Tomasza Zana, a od roku 1910 był wiceprezesem tego stowarzyszenia, poświęcając większość swego wolnego czasu pozaszkolnego na pracę i kształcenie postaw swych młodszych kolegów na dobrych i ideowych patriotów. Wiosną 1912 r. przeniósł się do gimnazjum klasycznego w Bydgoszczy. W trakcie swojej nauki w Bydgoszczy rozpoczął konspiracyjną organizację i tworzenie dla polskiej młodzieży szkół średnich Towarzystwa im. Tomasza Zana. W połowie 1912 r. został wybrany na pierwszego prezesa tej organizacji w mieście. Po ukończeniu gimnazjum w Bydgoszczy w latach 1913-1914 studiował teologię na uniwersytecie w Louvain w Belgii. Tu również zaangażował się w pracę niepodległościową i społeczną, pracując w organizacjach polskich, m.in. był wiceprezesem Towarzystwa Filaretów. W czasie I wojny światowej, od sierpnia 1914 do 30.06.1915 r., pełnił służbę pomocniczą jako kierownik oddziału poczty polowej armii niemieckiej w Bydgoszczy. W tym okresie nadal był członkiem Towarzystwa Tomasza Zana. 1.07.1915 r. został powołany do odbycia przymusowej służby wojskowej w armii niemieckiej, najpierw jako szer. przy baonie zapasowym 5. pp. Od 11.10.1915 do 4.01.1917 r. przydzielony został do 347. pp. na froncie wschodnim i brał udział w walkach pozycyjnych koło Dzwińska i Natrocza. W okresie od 4.01 do 1.09.1917 r. służył w 449. pp. na froncie zachodnim i brał udział w bitwach pod La Fère, w walkach we Flandrii i pod St. Quentin. Od 1.09 do 4.10.1917 r. był uczestnikiem kursu oficerów frontowych w Le Neuvien. Następnie służył przy 449. pp. i uczestniczył w walkach we Flandrii. Od 15.11.1917 do 1.03.1918 r. uczestniczył w kursie oficerskim w Sennelager, a następnie walczył do września 1918 r. m.in. pod Semmą i Kammelem. Od września do grudnia  1918 r. służył w 448. pp. i walczył pod Verdun i w Aragonnach. Szybko awansował w pruskiej armii i tak 27.01.1916 r. został starszym żołnierzem, 8.09.1916 r. kpr., a 1.03.1918 r. sierż. liniowym. 14.12.1918 r. powrócił do rodzinnego domu w Rynarzewie, gdzie natychmiast włączył się w pracę niepodległościową. Zygmunt Ligarzewski na przełomie grudnia 1918 i stycznia 1919 r. brał bezpośredni udział w organizacji i przygotowaniach do powstania w Rynarzewie. Ks. Buławski tak opisał jego rolę w tym wydarzeniu: „(...) Wieczorem zwołałem Radę Ludową. Na początku obrad: utworzenie zbrojnej straży ludowej. Ogólne przygnębienie członków Rady było dowodem jak bardzo bliskość Bydgoszczy zaciążyła nad umysłami. O zbrojnej straży polskiej nikt nie chciał wiedzieć. Chyba powstanie straż złożona z Polaków i Niemców. Jeden z członków przemówił za tym, by straż składała się z jednego Polaka i jednego Niemca, uzbrojonych nie w karabiny, lecz w kije. „Bo inaczej przyjdzie do awantury”. Oczywistym było, że próba otwartego opanowania miasta przez straż polską nie miałaby żadnych widoków. Zaproponowałem więc, by z ramienia Rady zorganizowała się tajna straż polska, i żeby Rada na stanowisko komendanta zatwierdziła p. Z. L. (Zygmunta Ligarzewskiego, przyp. autora), który jako wicefeldwebel armii niemieckiej zdał już egzamin oficerski, i z wszystkich b. żołnierzy mieszkających w naszym miasteczku najodpowiedniejszym był do poprowadzenia ew. akcji zbrojnej. Na tę propozycje wszyscy się zgodzili... Nazajutrz rano przybył do mnie p. L. (Ligarzewski, przyp. autora) i, zanim zdołałem mu sprawę przedstawić, powiadomił mnie, że w sklepie kolonialnym w obecności kilku osób powitał go już jeden z członków Rady jako komendanta, że zauważył idąc na plebanię, jak go Niemcy śledzą, że wobec wzburzenia umysłów i ostrego napięcia panującego w mieście, wszelka dalsza nieostrożność mogłaby fatalne za sobą pociągnąć następstwa. Na to zaproponowałem mu, by stanowiska komendanta z ramienia Rady nie przyjął. Wieczorem zwołam Radę, powiadomię ją o zajściach i rozwiążę. Czyby jednak nie zechciał mimo to potajemnie jako naczelnik lub dowódca (nie chodziło o tytuł) młodzieży zorganizować i być w pogotowiu? Prócz zorganizowanych i mnie nikt by o tym nie wiedział. Zgodził się na to (...)".  11.01.1919 r. po przegranej przez stronę niemiecką bitwie pod Szubinem wycofujące się oddziały niemieckiego Grenzschutzu pod dowództwem por. Freiherra von Groll aresztowały wszystkich polskich mężczyzn z miasteczka, w tym braci Ligarzewskich Zygmunta, Apoloniusza i Mieczysława, który po powrocie z internowania był kaleką do końca życia. Uwięzionych przetrzymywano na sali u Niemki Schlieterowej przy rynku. Do uwięzionych przybywał z otuchą ks. proboszcz Buławski: „(...) Rozmawiałem ze starszymi. Jedni byli bladzi i bardzo znękani. Inni obojętnie rozmawiali o swych przejściach na froncie. Zwróciłem im uwagę na to, że prawdopodobnie grozi nam internowanie, bo tak przecież bywa na wojnie. Powiększyło to tylko ogólną depresję. Nerwowo przemierzał salę p. L. (Ligarzewski, przyp. autora). przystąpiłem do niego pytając się, jak jest z organizacją przezeń stworzoną? Odpowiedział, że zebrał kilkunastu młodych, którzy wrócili od wojska, że był z nimi w ciągłym kontakcie. Broni mają niestety nie wiele: coś jeden stary karabin, kilka naboi, bagnet, kilka rewolwerów (...)". Internowanych wyprowadzono 12.01.1919 r. do koszar wojskowych w Bydgoszczy. Tu więźniów pobito i głodnych wepchnięto w wagony bydlęce uprzednio wylane wodą, która przy ujemnych temperaturach zamarzała. Pociąg z internowanymi mieszkańcami Rynarzewa jechał przez 36 godzin do obozu dla jeńców wojennych w Altdammie pod Szczecinem-Dąbiem. Po drodze na dworcu kolejowym w Chojnicach więźniów pobili niemieccy żołnierze wracający z Ukrainy do swoich rodzinnych domów w Niemczech. Wśród pobitych był brat Zygmunta Ligarzewskiego, Mieczysław, który pozostał kaleką jako widomy znak bestialstwa żołnierzy Grenzschutzu w okresie zaboru pruskiego. Mężczyźni przebywali w obozie do końca marca 1919 r., kiedy to po uwolnieniu ich powrócili tzw. zieloną drogą do swoich domów w Rynarzewie.
Zygmunt Ligarzewski wstąpił 10.04.1919 r. w Biedrusku w szeregi 3. Płk. Strzel. Wlkp., który następnie przekształcono w 57. Płk. Piech. Wlkp. 28.07.1919 r. dekretem Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu mianowany został ppor. i do 29.07 tego roku służył w rezerwie południowego odcinka poznańskiego pod Ostrowem. W latach 1919-1920 uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, podczas której wykazał się odwagą i męstwem. 12.08.1919 r. podczas zajmowania miejscowości Ihumenia został ranny. „(...) zrywając się lub brnąc w pomroce wieczornej poprzez bagienka i szuwary zbliżali się wiarusy do rzeki Ihumeńki, którą pierwszy przekroczył I. pluton, 1 kompani z porucznikiem Ligarzewskim na czele. Za tymi wiarusami przedostała się reszta kompanii na drugi brzeg rzeki, a za nią w ślad poszły kompanie 2, 3 i 4. Szeroko rozciągnięte nasze tyraliery znalazły się na brzegu przeciwnym, parły gwałtownie na okopy nieprzyjaciela, bo krew burzyła się w ich żyłach i pragnęli rozprawy oko w oko z nieprzyjacielem. Lecz któż zrozumie rozczarowanie żołnierza, kiedy dopadnie okopów nieprzyjaciela i widzi puste doły. Rozczarowanie i gniew naszych był tym większy, że walka o Ihumeń pociągnęła poważne straty w naszych szeregach. W czasie natarcia ranny został podporucznik Ligarzewski i kilkunastu szeregowych, a w tym lekarz I. baonu porucznik lekarz Iłowiecki (...)". Do 1.09.1919 r. przebywał w szpitalu w Mińsku, a następnie do 15.08.1920 r. walczył w szeregach 57. pp. m.in. pod Berezyną, na przyczółku Bobrujsk, pod Boguszewicami. Od 15 do 28.08.1920 r. przebywał w szpitalu garnizonowym w Modlinie. Od 1.09.1920 r. Z. Ligarzewski służył przy baonie zapasowym 57. pp. w Poznaniu jako dowódca kompanii. Od 1.10.1922 do 14.03.1923 Z. Ligarzewski był dowódcą 2. kursu w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Śremie. Do stopnia kpt. awansowany został 1.07.1923 r. W 57. pp. powierzano mu wiele funkcji. W 1926 r. Z. Ligarzewski został przeniesiony z 57. pp. do Korpusu Ochrony Pogranicza na stanowisko dowódcy 1. kompanii 5. baonu KOP „Łużki”. Z dniem 1.07.1929 r. przeniesiono kpt. Ligarzewskiego z KOP do Biura Personalnego Ministerstwa Spraw Wojskowych na stanowisko referenta. 1.01.1931 r. został awansowany do stopnia mjr. sł. st. piech. 1.04.1932 r. został przeniesiony do 27. pp. na stanowisko dowódcy batalionu. Później przesunięty z funkcji dowódcy batalionu na stanowisko kwatermistrza i jednocześnie 2. zastępcy dowódcy 27. pp. O służbie mjr. Z. Ligarzewskiego we wniosku na Złoty Krzyż Zasługi dowódca pułku ppłk Tomsa-Zapolski tak pisał: „(...) jako II zastępca Dowódcy Pułku dla spraw gospodarczych pracuje z poświęceniem się godnym naśladowania. Wyniki tej pracy wybitnie pozytywne. Obejmując gospodarkę pułku w stanie ujemnym po trzech latach gospodarowania w każdym dziale nie tylko pokrył braki poprzednie lecz także osiągnął rezultaty dodatnie. Cechuje go poza pracowitością nadzwyczajna sumienność i skrupulatność (...)".
Po wybuchu II wojny światowej 4.09.1939 r. ewakuował się wraz z płk. Marianem Ocetkiewiczem do Dęblina i został dowódcą 3. batalionu w tzw. Grupie płk. Ocetkiewicza, lub inaczej nazywanej „Grupą lubelskich batalionów wartowniczych”. Uczestniczył w walkach na Lubelszczyźnie m.in. w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. 23.09.1939 r. pod Werszczycą grupa została rozbita przez czołgi 2. Dyw. Pancernej. Wówczas dostał się do niemieckiej niewoli i podczas okupacji przebywał jako oficer Wojska Polskiego w Oflagu II C Woldenberg (obecnie Dobiegniew). Mjr Zygmunt Ligarzewski 20.07.1944 r. uczestniczył w Olimpijskich Zawodach Sportowych dla oficerów przebywających w oflagu.
Po zakończeniu II wojny światowej Zygmunt Ligarzewski powrócił do Gostynia, ale ze względu na zły stan  zdrowia spowodowany m.in. długim pobytem w niemieckim oflagu dla oficerów w Woldenbergu nie powrócił do służby w wojsku. Pracował jako kierownik administracyjny w Powiatowym Przedsiębiorstwie Budowlanym oraz jako kasjer w aptece swojego teścia Bronisława Prusaka z Gostynia.
Zygmunt Ligarzewski zmarł 7.06.1957 r. w Gostyniu, gdzie został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.
Odznaczony był m.in.: Krzyżem Żelaznym II kl., Krzyżem Walecznych – czterokrotnie, Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1920 „Polska Swemu Obrońcy", Medalem Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości, Medalem Brązowym za Długoletnią Służbę, Złotym Krzyżem Zasługi RP. 
1.02.1927 r. w Gostyniu zawarł związek małżeński z Krasnorodą Teklą Pruską (6.07.1897-5.11.1975), córką miejscowego aptekarza. Wychowali synów: Jarosława (ur. 19.01.1929), Adama (ur. 4.05.1932).

autor publikacji : Piotr S. Adamczewski

bibliografia : Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, USC Rynarzewo, Księga Urodzeń, sygn. 75/58; Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie (karta ewidencyjna Z. Ligarzewskiego, wnioski o odznaczenia), sygn. Ap. 2385, KZ 23-374, KkiMN z 1937 –  odrzucone); J. Podwapiński, Ilustrowany zarys historii 57 pułku piechoty wielkopolskiej (3 pułku strzelców wielkopolskich), Poznań 1927; Izba Patrona Zespołu Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie, Lista internowanych do obozu jenieckiego Altdamm 12.01.1919-28.03.1919, poz. 43 Zygmunt Ligarzewski; korespondencja autora tekstu z USC w Gostyniu z dnia 25.01.2011; korespondencja autora tekstu z synem Z. Ligarzewskiego Adamem Ligarzewskim z Bydgoszczy z dnia 15.01.2011 (kserokopie listu z oflagu niemieckiego w Woldenbergu, rysunek twarzy Z. Ligarzewskiego z 1942 roku); M. Buławski, Miasteczko nad frontem. Wspomnienia z roku 1919, Poznań 1929; M. Jabłoński, Korpus Ochrony Pogranicza 1924-1939, Warszawa 2003; M. Paluszkiewicz, J. Szews, Słownik biograficzny członków Tajnych Towarzystw Gimnazjalnych w Wielkim Księstwie Poznańskim 1850-1918, Poznań 2000; Rocznik oficerski 1923, Warszawa 1923; Rocznik pamiątkowy XI. Kursu baonu podchorążych rezerwy piechoty nr 7 w Śremie 1930-1931, Śrem 1932; Z. Kowalski, Rynarzewiacy – cisi bohaterowie, „Kurier Poranny", nr 233, 23.08.1937.

powrót do poprzedniej strony | do góry