Powstańcze biografie

Krzyżanowski Franciszek

Krzyżanowski  Franciszek (1861-1947), mistrz rzeźnicki, działacz niepodległościowy i społeczny, członek Rady Robotniczo-Obywatelskiej, więzień obozu jenieckiego w Altdamm. Ur. 14.12.1861 r. w Szubinie w rodzinie Wojciecha i Marianny z Domagałów. Po ukończeniu miejscowej szkoły powszechnej z wykładowym językiem niemieckim wyuczył się zawodu rzeźnika i po latach otrzymał tytuł mistrza rzeźnickiego. Mieszkał m.in. w Bydgoszczy, skąd przeprowadził się do Rynarzewa po zawarciu związku małżeńskiego z Kornelią Gutkowską, pochodząca ze znanej rynarzewskiej rodziny działaczy społecznych i niepodległościowych. Na przełomie XIX i XX w. był wraz z organistą Kazimierzem Tomaszewskim (późniejszym burmistrzem Rynarzewa) organizatorem życia społecznego w miasteczku i obrońcą sprawy polskiej w zaborze pruskim. Prowadził oprócz rzeźnictwa skład kolonialny i handel materiałami krótkimi oraz prowadził zajazd i restaurację. 3.05.1903 r. w lokalu handlowym Franciszka Krzyżanowskiego odbył się wiec przedwyborczy, któremu przewodził ówczesny proboszcz rynarzewski ks. Ludwik Górski. „(...) Dnia 3 mają odbył się piąty wiec przedwyborczy w powiecie szubińskim w Rynarzewie o 12 i pół w południe na sali pana Krzyżanowskiego. Wiec zagaił miejscowy ksiądz proboszcz Górski, dziękując za tak liczne przybycie wiecowników, którzy zapełnili po brzegi nie tylko salę lecz także przyboczne pokoje (...)". Pięć lat później, w grudniu 1908 r., w Rynarzewie miał miejsce tzw. niemy wiec, podczas którego wybrano członka dozoru szkolnego. Pruskie władze miasteczka nie zatwierdziły na to stanowisko wybranego w wiecu mistrza rzeźnickiego Wincentego Gutkowskiego i zarządziły nowe wybory, na których zakazano używania mowy polskiej. Ówczesny wikariusz rynarzewski ks. Wojciech Spychałowicz wpadł na pomysł zapisywania wszystkiego na tablicy kredą i potwierdzania lub zaprzeczania poprzez kiwanie głową. W ten sposób na członka dozoru szkolnego w Rynarzewie bez użycia słów mówionych wybrano mistrza rzeźnickiego Franciszka Krzyżanowskiego. 24.11.1918 r. Franciszek Krzyżanowski uczestniczył jako ławnik w wiecu polskim, który wybrał delegatów na Sejm Dzielnicowy do Poznania i powołał w Rynarzewie Radę Robotniczo-Obywatelską. „Dziennik Bydgoski” donosił m.in. tak: „(...) na delegata z miasteczka naszego na Sejm Dzielnicowy do Poznania obrano jednogłośnie p. Tomaszewskiego, p. Krzyżanowskiego. Następnie referowali ksiądz Przewodniczący o Radzie Powiatowej, do której z miasteczka naszego obrano jednogłośnie księdza proboszcza Buławskiego, pp. Tomaszewskiego i Szczepińskiego. W skład Rady Robotniczo-Obywatelskiej na Rynarzewo weszli większością głosów obrani, a przez wiec potwierdzeni: pp. Tomaszewski, Krzyżanowski, Malewicz i Słowiński, razem z czterema obranymi przez stronę niemiecką, stanowić będą powyższą radę naszego miasteczka (...)". Na wieść o wybuchu w Poznaniu powstania F. Krzyżanowski tak jak pozostali mieszkańcy Rynarzewa włączył się czynnie w zbrojne oswobodzenie miasteczka. 12.01.1919 r. cofające się po przegranej bitwie pod Szubinem niemieckie oddziały Grenzschutzu aresztowały wszystkich mężczyzn polskiego pochodzenia z Rynarzewa i okolicy. Wśród przeszło 100 mężczyzn znaleźli się Franciszek Krzyżanowski i jego najstarszy syn Marian. Internowanych zaprowadzono do koszar wojskowych w Bydgoszczy, a następnie w bydlęcych wagonach wywieziono do obozu jenieckiego  Altdamm  (Szczecin-Dąbie). Po drodze w wagonach kolejowych więźniowie byli kilkakrotnie bici przez eskortujące ich wojsko. Dramatyczne wydarzenia miały miejsce podczas postoju na dworcu kolejowym w Chojnicach, gdzie pod razami niemieckich żołdaków od pobicia zmarło 2 internowanych. W obozie jeńcy byli trzymani za drutami kolczastymi w drewnianych barakach do końca marca 1919 r. Następnie pozwolono im drogą przez tzw. zieloną granicę powrócić do domów rodzinnych w Rynarzewie. Po powrocie z internowania przez 2 tygodnie F. Krzyżanowski pełnił funkcję komisarycznego burmistrza i prowadził Urząd Policyjny w Rynarzewie. Funkcję tę sprawował po ks. Mieczysławie Buławskim, który złożył ten urząd na czas wyborów. Następcą Franciszka Krzyżanowskiego na fotelu burmistrzowskim został organista Kazimierz Tomaszewski. 23.11.1919 r. starosta szubiński ustanowił mistrza rzeźnickiego F. Krzyżanowskiego przewodniczącym Mieszkaniowego Urzędu Rozjemczego w Rynarzewie. W 1921 r. Franciszek Krzyżanowski został wybrany do Rady Miejskiej Rynarzewa. Lista wyborcza niemieckich obywateli miasteczka została nieuznana z powodu niedostatecznej znajomości języka polskiego przez kandydatów tej listy.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego nadal uczestniczył czynnie w życiu społecznym Rynarzewa i jego okolicy, pełniąc m.in. funkcję członka Gminnej Komisji Wyborczej, był skarbnikiem w miejscowym Kółku Rolniczym, pełnił funkcję wiceburmistrza miasteczka, prowadził Urząd Stanu Cywilnego, z którego zwolnił go wojewoda poznański w roku 1932. Uczestniczył w wielu wiecach i spotkaniach, które często prowadził jako przewodniczący zgromadzenia. Lata II wojny światowej Franciszek Krzyżanowski spędził wraz z rodziną w Rynarzewie.
Zmarł w Rynarzewie 21.02.1947 r. i został pochowany na miejscowym cmentarzu parafialnym.
W Rynarzewie 12.12.1891 r. zawarł związek małżeński z Kornelią Gutkowską z Rynarzewa (22.05.1866-06.07.1892). Po jej śmierci ponownie zawarł związek małżeński z Konstancją Kwasek z Szubina (5.02.1871-11.07.1950), mieli dzieci: Mariana (8.09.1895-26.05.1971), Marię (8.08.1901-29.02.1976), Helenę (16.05.1904-01.06.1976), Halinę (2.07.1909-11.07.1950), Floriana (17.06.1911-23.03.1981).

autor publikacji : Piotr S. Adamczewski

bibliografia :

Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Księga Zgonów, sygn. 57/54, Księga Małżeństw, sygn. 53/1891; Archiwum Parafii katolickiej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Rynarzewie. Księga zmarłych 1942-1952, sygn. 14/1950, 1978-1996, sygn.14/1981; „Dziennik Bydgoski”, nr 270, 27.11.1918; nr 247, 1.11.1921; 198, 9.09.1922; nr 158, 5.07.1927; „Dziennik Poznański”, nr 104, 7.05.1903; „Gazeta Bydgoska”, 291, 18.12.1932; Izba Patrona Zespołu Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie. Lista internowanych do obozu jenieckiego Altdamm (12.01.1919-30.03.1919), poz. 35 F. Krzyżanowski, Książka adresowa handlu i przemysłu polskiego 1896-1897, Berlin 1897; Księga adresowa Polski (wraz z wolnym miastem Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosła i rolnictwa, Gdańsk 1928; Księga adresowa przemysłu, handlu i rzemiosła zachodniej Polski, Poznań 1925; K. Kościński, Przewodnik po Poznaniu i Wielkim Księstwie Poznańskim, Poznań 1909; M. Buławski, Miasteczko nad frontem. Wspomnienia z roku 1919, Poznań 1929; S. Kubiak, F. Łozowski, Rady robotniczo-żołnierskie w Wielkopolsce 1918-1919, Poznań 1959, S. Kłodziński, Powiat szubiński. Opis dla władz, urzędów, instytucji, organizacji i osób prywatnych..., Szubin 1935; Z. Kowalski, Rynarzewiacy – cisi bohaterowie, „Kurier Poranny", nr 233, 23.08.1937.

powrót do poprzedniej strony | do góry