Powstańcze biografie

Twardy Józef

Twardy Józef (1893-1953), powstaniec kompanii łabiszyńskiej, prezes Towarzystwa Powstańców i Wojaków we Władysławowie. Ur. 25.09.1893 r. w berlińskiej dzielnicy Charlottenburg w rodzinie Andrzeja i Julianny z Tadeuszewskich. Podczas pobierania nauki w szkole, w okolicy Wrześni, gdzie mieszkali jego rodzice po powrocie z Niemiec, uczestniczył w strajku szkolnym w obronie języka polskiego, za co był kilkakrotnie karany. Po zakończeniu szkoły wyjechał do pracy w Essen, gdzie przebywali jego 2 starsi bracia. W 1913 r. został powołany do armii pruskiej w Dortmundzie. W 1914 r. po wybuchu I wojny światowej wysłany został na front pod Belgię. W listopadzie 1918 r. po kapitulacji Niemiec został zdemobilizowany i powrócił do rodzinnego domu w Pszczółczynie, w dawnym powiecie szubińskim, gdzie w 1917 r. przeprowadzili się jego rodzice. 2.01.1919 r. wstąpił w szeregi powstańczej kompanii łabiszyńskiej i walczył na froncie północnym powstania wzdłuż Noteci i Kanału Noteckiego oraz linii demarkacyjnej m.in. w okolicach Brzozy. Następnie odbył służbę w regularnej Armii Wielkopolskiej, z której został przeniesiony do rezerwy 31.01.1921 r. W dniu 15.02.1921 r. został śluzantem na śluzie w Dębionku, w dawnym powiecie szubińskim.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego J. Twardy był wiceprezesem Kółka Rolniczego oraz radnym gromadzkim we Władysławowie. 26.02.1928 r.  był jednym z organizatorów Towarzystwa Powstańców i Wojaków we Władysławowie. Na zebraniu założycielskim został wybrany prezesem tego towarzystwa i funkcję tę pełnił do wybuchu II wojny światowej. Z jego inicjatywy w roku 1929 towarzystwo ufundowało sztandar swojej organizacji, którego poświęcenie i wręczenie odbyło się w niedzielę 1.09.1929 r. „Dziennik Bydgoski” tak opisywał tę uroczystość: „(…) Na godzinę 11 przed południem całe Towarzystwo wraz z gośćmi przyjechało umajonymi wozami drabiniastymi do Rynarzewa. po zbiórce u p. Banacha udano się pochodem do kościoła parafialnego, gdzie ks. proboszcz Buławski po stosownym przemówieniu dokonał poświęcenia sztandaru. Po nabożeństwie wrócono do Władysławowa przed lokal p. Klucza. Tutaj odbyła się uroczysta ceremonia wręczenia sztandaru… pan ppor. Rokicki dokonał wręczenia sztandaru, który odebrał p. prezes Wałkowski i z kolei wręczył do prezesowi miejscowemu p. J. Twardemu, ten zaś komendantowi miejscowemu p. L. Kiełpińskiemu… dalej przemawiali delegaci bratnich Towarzystw i tak: p. Szweder z Łabiszyna, p. Piątek z Barcina, p. burmistrz Tomaszewski z Rynarzewa, p. Dybczyński z Szubina i wreszcie p. Skrzypczak imieniem chóru kościelnego oraz p. Staniszewska imieniem Towarzystwa Młodych Polek…(…)". Sztandar przechowywany był w latach 1929-1939 w kościele parafialnym w Rynarzewie. Członkowie Towarzystwa Powstańców i Wojaków z Władysławowa używali go podczas uroczystości patriotycznych i kościelnych. Przed wybuchem II wojny światowej sztandar wykradł przed Niemcami z kościoła Józef Liebner, który ukrył go pod strzechą w swojej stodole. Źle zabezpieczony sztandar przetrwał okupację niemiecką, ale uległ niestety znacznemu zawilgoceniu i zbutwiał. Z obawy przez represjami ze strony szubińskiego UB, które wypytywało się o ocalony sztandar towarzystwa, został on spalony w piecu kaflowym przez panów Liebnera i Twardego, który przed wojną był prezesem władysławowskich powstańców.
Po wybuchu II wojny światowej Józef Twardy wraz z żoną i dziećmi uciekł z obawy przed samosądami miejscowych Niemców do Kobylnic pod Kruszwicą. Tutaj dogoniły ich oddziały niemieckie wkraczające na Kujawy. J. Twardy namówił wówczas braci Aleksandra i Konrada Poczekajów z Władysławowa, aby rowerami uciekali w stronę Kutna i tam przeczekali samosądy, jakie odbywały się na rodzinach powstańców z okolic Władysławowa i Annowa. Co kilka dni miejscowe gestapo przyjeżdżało i dopytywało się we Władysławowie o rodzinę Józefa Twardego, który ukrywał się wówczas w różnych miejscach. W grudniu 1939 r. Józefa Twardego aresztowało gestapo w Rynarzewie i przetransportowało go do obozu w Szubinie, dokąd po 3 dniach wysiedlono również jego żonę Agnieszkę z dziećmi. Następnie rodzinę rozdzielono i wywieziono do Szczeglina, do obozu przejściowego. Tam umieszczono rodzinę Twardych w byłej świniarni, gdzie mieszkali wśród szczurów i w trzydziestostopniowym mrozie do marca 1940 r., kiedy to zostali wywiezieni do Generalnej Guberni w okolice Wolborza. W 1942 r. rodzina Twardych została na skutek łapanki włączona do transportu osób wywiezionych na przymusowe roboty do Niemiec w okolice Drahthammer. J. Twardy wraz ze swoimi dziećmi pracował przymusowo przy wyrębie lasów aż do lutego 1945 r., kiedy na tereny Niemiec wkroczyły wojska armii radzieckiej. Po 5 tygodniach tułaczki rodzina Twardych wróciła do rodzinnego domu we Władysławowie. Józef Twardy wrócił do pracy na śluzach w Dębinku. W 1951 r. po awansowaniu na stanowisko nadzorcy J. Twardy wraz z rodziną przeprowadził się na śluzy do Białośliwia nad Notecią.
Zmarł 30.07.1953 r. w Białośliwiu. Po przewiezieniu do Bydgoszczy został pochowany na Cmentarzu Nowofarnym przy ul. Artyleryjskiej. Odznaczony był m.in.: Brązowym Krzyżem Zasługi RP (1938), Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę (1938), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921 „Polska Swemu Obrońcy”, Krzyżem Zasługi Towarzystwa Powstańców i Wojaków. 25.05.1919 r. poślubił w Rynarzewie Agnieszkę Kucharek (28.12.1896-12.03.1983) z Pszczółczyna,  powiat szubiński. Mieli dzieci: Jadwigę (ur. 4.08.1923), Joannę (ur. 16.11.1924), Zofię (ur. 11.05.1926) Irenę (ur. 27.10.1927), Edmunda (ur. 7.07.1929).

autor publikacji : Piotr S. Adamczewski

bibliografia : Archiwum Państwowe w Bydgoszczy, Inspekcja Dróg Wodnych w Bydgoszczy. Personalia śluzantów i dozorców jazów, t. 1, 1927-1939, sygn. 165/210; Archiwum Parafii Katolickiej pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Rynarzewie, Liber Copulatorum 1908-1951, sygn. 3/1919; Archiwum rodzinne Edmunda Twardego z Bydgoszczy (syna J. Twardego); listy Edmunda Twardego do autora tekstu; „Dziennik Bydgoski”, nr 207, 8.09.1929; „Orędownik Urzędowy Powiatu Szubińskiego", nr 22, 17.03.1928; „Orędownik Powiatu Szubińskiego”, nr 85, 27.10.1934; S. Kłodziński, Powiat szubiński. Opis dla władz, urzędów, instytucji, organizacji i osób prywatnych, Szubin 1935.

powrót do poprzedniej strony | do góry