Powstańcze biografie

Górski Teodor

Górski Teodor (1876-1938), ur. 20.01.1876 r. w Nakle nad Notecią. Większość swojego życia spędził w Wyrzysku, gdzie przeprowadził się tuż po ślubie. Wychowywany w duchu patriotycznym, w czym największy wkład miał stryj Florian Górski, uczestnik powstania styczniowego. W czasie I wojny światowej Górski służył w armii niemieckiej jako artylerzysta, dochodząc do stopnia feldwebla (sierż.). Później Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu i Naczelne Dowództwo Wojsk Wielkopolskich zweryfikowały go do stopnia ppor. Zdemobilizowany z armii niemieckiej jeszcze przed zakończeniem wojny. Po powrocie do domu rzucił się w wir rewolucyjnych działań. 9.11.1918 r. na zebraniu inauguracyjnym Rady Robotniczo-Żołnierskiej w Wyrzysku wybrano go zastępcą przewodniczącego Rady na Kreis Wirsitz (powiat Wyrzysk). Zarząd Rady przekazał mu też zadanie zorganizowania Straży Obywatelskiej w powiecie. Poważny konflikt między Polakami a urzędem landratury (starostwo) powstał z chwilą, gdy Górski sprzeciwił się wydaniu nagromadzonej odzieży i innych zapasów demobilizowanym i powracającym do domów żołnierzom niemieckim. Nawiązał też ścisły kontakt z Naczelną Radą Ludową w Poznaniu, gdzie często jeździł na odprawy. W mieszkaniu Henryka Janickiego w Wyrzysku 26.11.1918 r. powołano Powiatową Radę Ludową na powiat wyrzyski pod przewodnictwem Kazimierza Czeszewskiego z Drążna k. Mroczy, natomiast dowodzeniem i organizacją Straży Ludowej obarczono Górskiego. W miejscowości Wysoka na komendanta tamtejszej Straży Ludowej mianował Andrzeja Serówkę, w Łobżenicy – Głowackiego i Szutrowicza, w Miasteczku Krajeńskim – Jaskólskiego, w Osieku – Walentego Oseska, w Czajczu – braci Kit, w Bądeczu – Waśkowiaka, a w Gromadnie – Franciszka Kowalskiego. Wraz z ks. Zielińskim wyjeżdżał również na Kreis Flatow (powiat Złotów), usiłując i tam aktywizować Polaków do działalności niepodległościowej. Dla tego typu działalności były to tereny trudne, głównie ze względu na licznie mieszkającą tam mniejszość niemiecką. W Krajence, w majątku dzierżawcy tamtejszego probostwa Januszewskiego, Górski prowadził trudne rozmowy z tamtejszymi przedstawicielami społeczeństwa polskiego, którzy sceptycznie podchodzili do możliwości przejęcia przez Polaków władzy na tych terenach. Pod koniec grudnia 1918 r. Górski został odwołany do Poznania.
Gdy wybuchło Powstanie Wielkopolskie w Poznaniu, informacja ta bardzo szybko dotarła również do Wyrzyska. Dzień po dniu docierały kolejne wiadomości o wyzwalaniu następnych miast i wsi. Poznań natychmiast odesłał Górskiego do Wyrzyska. W późnych godzinach wieczornych 1.01.1919 r. landrat wyrzyski Kurt von Stempel, poinformowany o przejęciu władzy przez powstańców w Nakle, przekazał na ręce Górkiego władzę w Wyrzysku. 2.01 miasto znajdowało się już w rękach polskich. Tego też dnia Górski wraz z innym działaczem niepodległościowym, Dakowskim, udał się do Nakła, skąd przywieziono rozkazy, ulotki oraz 40 karabinów i amunicję. Już wcześniej broń, amunicję, lekarstwa i mundury jako pierwsi dostarczyli hr. Konstanty Bniński z Samostrzela i Mieczysław Chłapowski z Glesna. 3.01 Wyrzysk i okolice w pełni kontrolowane były przez powstańców. Dwa oddziały powstańcze, jeden pod dowództwem Franciszka Muracha (por. biogram F. Muracha), pierwszego twórcy przyszłych wyrzyskich oddziałów powstańczych, oraz drugi Antoniego Romańskiego pilnowały porządku w mieście i patrolowały szosę w kierunku Piły. Górski z pobliskich majątków w Gleśnie, Gleszczonku i Dąbek pozyskał niezbędne tabory. Z Nakła ściągnął kolejną partię 150 karabinów i kilka tysięcy sztuk amunicji, które przeznaczono do formowania dalszych oddziałów powstańczych w Białośliwiu, Łobżenicy i Wysokiej. Podjął też decyzję aresztowania i odesłania do Nakła byłego landrata Stempla oraz grupę Niemców, którzy podejmowali wrogie działania przeciwko Polakom.
Górski dostrzegał szczególne niebezpieczeństwo ze strony Piły, gdzie znajdowały się silne oddziały Grenzschutzu. Oddziały nadchodzące z Piły dwukrotnie zajmowały Wysoką. Najpierw 4.01 kilkunastoosobowy pluton pod dowództwem ppor. Heistera, a następnego dnia, ponownie pod jego dowództwem, już silniej uzbrojony czterdziestoosobowy oddział, wsparty dodatkowo miejscowymi Niemcami. Słabi powstańcy z Wysokiej próbowali wyprzeć przeciwnika, ale tracąc kilku rannych, musieli się wycofać. Na wieść o niemieckich ruchach w stronę Wyrzyska dowództwo powstańcze w Nakle podjęło decyzję odbicia Wysokiej. 7.01 Górskiemu, w celu ponownego zajęcia Wysokiej, odkomenderowano pięćdziesięciosześcioosobowy oddział powstańców z Kłecka pod komendą sierż. Józefa Lubińskiego wraz z działonem artylerii. Zasilił on oddziały powstańcze składające się z około stuosobowej kompanii wyrzyskiej dowodzonej przez sierż. Franciszka Chrzana i sierż. Franciszka Kościerskiego oraz oddział z Wysokiej. Całością w liczbie około 300 ludzi dowodził doświadczony i najstarszy stopniem ppor. Teofil Spychała. Siły powstańcze, oprócz oddziału z Kłecka, były słabo uzbrojone. Tymczasem Niemcom jeszcze przed spodziewaną bitwą udało się zgromadzić kilkanaście ckm-ów, wiele granatów oraz ponad 135 żołnierzy Grenzschutzu wspieranych przez okolicznych Niemców w sile około 280 ludzi. Według polskiego planu od południa nacierać miał Lubiński z armatą, od zachodu Chrzan, od wschodu Kościerski, natomiast od północy, od strony Piły, atak miał osłaniać Górski z oddziałem z Wysokiej.
Bitwa rozgorzała 7.01.1919 r. po godz. 22.00. Silne oddziały niemieckie uzbrojone w broń maszynową stawiały zacięty opór, a mimo to powstańcom udało się dotrzeć do centrum miasteczka. Dalej jednak posunąć się nie mieli już siły. Uszkodzeniu uległa również armata, co stanowiło poważne osłabienie nacierających. Pomiędzy 2.00 a 3.00 godziną od strony Piły nadjechały posiłki niemieckie wsparte samochodem pancernym, które zatrzymane zostały przez oddział Górskiego. Po wystrzelaniu amunicji Górski wycofał się, a za nim uczyniły to pozostałe oddziały powstańcze. Polacy skierowali się w stronę Wyrzyska. W trakcie walk o Wysoką polegli: Józef Lubiński z Kłecka, Augustyn Zieliński z Wyrzyska, Wojciech Kuczka z Łobżenicy, Franciszek Kowalski z Falmierowa, Józef Boiński z Gromadna i Józef Orliński z Chlebna. Rannych było około 40 powstańców.
Słabość polskich sił, priorytet innych kierunków działań powstańczych i władze poznańskie zadecydowały o cofnięciu frontu północnego Powstania Wielkopolskiego na południe od Noteci. W ten sposób do Wyrzyska mogła powrócić władza niemiecka. Siły Grenschutzu, łamiąc postanowienia polsko-niemieckich umów, przejęły nieograniczoną władzę, dokonując przy okazji licznych rewizji, grabieży i aresztowań Polaków. Ostrzeżony o mającym nastąpić aresztowaniu Górski wyjechał do rodziny w Golubiu-Dobrzyniu. Do Wyrzyska powrócił dopiero w styczniu 1920 r. wraz z Wojskiem Wielkopolskim.
W okresie międzywojennym Teodor Górski poświęcił się działaniom na rzecz środowiska kombatanckiego byłych powstańców. Był m.in. inicjatorem budowy pomnika poległych powstańców w Wysokiej, który zniszczyli hitlerowcy jeszcze we wrześniu 1939 r. Przewodniczył wielkim uroczystościom powstańczym, w tym 10. rocznicy wybuchu Powstania Wielkopolskiego, jakie odbyły się w Wyrzysku w 1929 r. Organizował i przewodniczył ważniejszym zebraniom i zjazdom powstańców. Jego śmierć 14.01.1938 r., a w szczególności pogrzeb odprawiony na koszt państwa, stał się okazją do wielkiej manifestacji patriotycznej byłych uczestników Powstania Wielkopolskiego, władz powiatu wyrzyskiego i mieszkańców miasta.

autor publikacji : Sławomir Łaniecki

bibliografia : Dzieje Wyrzyska, pod red. S. Sierpowskiego, Poznań 1999; A. Albert, Najnowsza Historia Polski 1914-1945, Warszawa 1995; M. Mikołajczak, Wysoka i okolice. Historia, miejsca, ludzie, Poznań 2002; G. Łukomski, B. Polak, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, Koszalin-Warszawa 1995; Materiały z archiwum autora.

powrót do poprzedniej strony | do góry