Powstańcze biografie

Żuchelkowski Edmund

Żuchelkowski Edmund (1898-1939), s. Leona, rolnika, i Władysławy z domu Wawrzyniak. Ur. 20.01.1898 r. w Rynarzewie. Na początku 1919 r. wstąpił ochotniczo w szeregi powstańców i walczył pod Rynarzewem i Szubinem. Od 12 stycznia do 28.03.1919 r. wraz z ojcem Leonem i wieloma innymi mieszkańcami Rynarzewa internowany i osadzony w obozie jenieckim w Altdamm (Szczecin-Dąbie). Po powrocie wstąpił ponownie w szeregi powstańcze i walczył na froncie północnym powstania. Po zakończeniu walk zamieszkał w Poznaniu. Początkowo pracował w Żandarmerii Wojskowej, a później w stopniu por. był wykładowcą na kursach dla różnych formacji wojskowych. W 1927 r. przeszedł do pracy cywilnej jako urzędnik w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu. W 1932 r. przeprowadził się wraz z rodziną do Lubawy. Został kontrolerem poznańskiego ZUS-u na powiat lubawski i działdowski. Przeprowadzał terenowe kontrole ZUS-u w zakładach produkcyjnych i u rolników. Należał do Polskiego Związku Zachodniego. 1.09.1939 r., wraz z synem Alfredem, na motocyklu NSU uciekł w głąb kraju, jadąc przez Lidzbark, Płońsk, Warszawę, w końcu docierając w okolice Siedlec. Po 3 dniach wkroczyły tam wojska niemieckie. Niemcy po przeprowadzeniu kontroli nakazali wszystkim uciekinierom natychmiast wracać do miejsca zamieszkania. Powrót trwał około tygodnia. Po zabraniu motocykla przez patrol Selbschutzu pieszo dotarł do Lubawy, gdzie przybywał do około 21.09.1939 r. Syn Alfred tak wspominał po latach te wydarzenia i swojego ojca Edmunda: „(...) po powrocie z ucieczki ojciec ukrywał się w domu przy ul. Gdańskiej 33 i kontaktował się z innymi mieszkańcami Lubawy rozważając ciężki stan faktyczny Polaków. Jak pamiętam około 07.10.1939 r. w godzinach popołudniowych, przybyło do domu trzech przedstawicieli Selbschutzu pytając się o ojca, którego nie było w tym czasie w domu. Wówczas przedstawiciele ci nakazali mej matce, aby powiadomiła ojca jak wróci, żeby wstawił się w Komendzie Policji przy ul. Kupnera 6 (dawna kawiarnia Blocha), gdyż potrzebują pilnie człowieka, który zna dobrze język niemiecki w piśmie i w mowie. Ojciec wrócił do domu około godziny 14-tej i matka zaraz mu przekazała otrzymane polecenie. Ojciec w dobrej wierze udał się do Komendy Policji. Kiedy po wielu godzinach ojciec nie wracał, matka poszła na Policję spytać się czy ojciec był tam i gdzie się znajduje. Wówczas odpowiedziano jej, że został wcielony do jakiegoś zgrupowania (...) Ojciec przebywał w więzieniu w Nowym Mieście Lubawskim, gdzie udała się matka, ale z przyczyn organizacyjnych jej tam nie wpuszczono do ojca. Był to dla mnie i dla matki straszny cios, gdyż domyślaliśmy się najgorszych następstw, słysząc o tragediach Polaków w rejonie Lubawy i okolicy (...)”. Około 7.12.1939 r. przywieziono do Lubawy samochodami krytymi z dalszej okolicy grupę Polaków i w rejonie ul. Warszawskiej dokonano publicznej egzekucji. W grupie około 150 Polaków znajdował się także Żuchelkowski. Miejsce zbrodni upamiętniono w Lubawie pomnikiem z pamiątkową tablicą, na której umieszczono nazwiska ofiar tragicznej egzekucji z 7 grudnia. Na tablicy wykuto także napis: „Polaku, Ojczyzno, Zważ, Pamiętaj. W przyległym Lasku w roku 1939 zbiry hitlerowscy zamordowali potajemnie około 150 niewinnych Polaków. W roku 1944 usiłując zatrzeć ślady zbrodni w większej części wywieźli kości ofiar, reszta prochów, których nie zdołali odszukać, tu spoczywa. Śpijcie w Bogu nigdy niezapomniani. My czuwamy”. Edmunda Żuchelkowskiego upamiętniono również razem ze 100 ofiarami wojny i okupacji przy pomniku Chrystusa Króla w Lubawie. Z małżeństwa z Marią Kuczeriszką (ur. 1897) miał syna Alfreda (1923), magistra ekonomii i prawa, bankowca w Poznaniu.

autor publikacji : Piotr S. Adamczewski

bibliografia : Archiwum Państwowe w Bydgoszczy. USC Rynarzewo. Księga Urodzeń 1898, sygn. 73; Izba Patrona Zespołu Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie. Lista mieszkańców Rynarzewa internowanych do obozu jenieckiego Altdamm 12.01.1919-28.03.1919, poz. 96 E. Żuchelkowski; J. Szews, Słownik Biograficzny Ziemi Lubawskiej 1244-2004, t. 2, Lubawa 2005; E. Żuchelkowski [w:] J. Szews, Powstańcy Wielkopolscy. Biogramy uczestników powstania wielkopolskiego 1918/1919, t. 1, Poznań 2005; Materiały i wspomnienia Alfreda Żuchelkowskiego (syna) – w archiwum autora.

linki :

powrót do poprzedniej strony | do góry