Miejsca pamięci narodowej

Mogiła powstańców na cmentarzu w Rynarzewie

miejscowość : Rynarzewo
gmina : Szubin
powiat : nakielski
województwo : kujawsko-pomorskie » pokaż na mapie

We wschodniej części cmentarza znajduje się zbiorowa mogiła poległych za wolność w 1919 r. W mogile spoczywają polegli 19.06.1919 r. w bitwie o most na Kanale Noteckim pod Rynarzewem. W wyniku bitwy z udziałem przybyłego do Rynarzewa dzień wcześniej 10. Płk. Strzel. Wlkp. po stronie polskiej było 15 poległych, 2 zmarłych z odniesionych ran, 47 rannych i 18 wziętych do niewoli. 15 poległych powstańców 10. Płk Strzel. Wlkp. pochowano bezpośrednio po zakończeniu bitwy na polu walki w pobliżu Kanału Noteckiego pod Rynarzewem. Powstańcy zostali pochowani w tajemnicy przez żołnierzy niemieckich.
Świadkiem pogrzebu był jednak ukryty w lesie powstaniec Bronisław Gucza, który 19.06.1919 r. po bitwie na moście w Murowańcu wraz z bratem Franciszkiem, narażając własne życie, wywiózł z pola bitwy 7 rannych powstańców, dostarczając ich do szpitala w Szubinie. Zbiorowa mogiła przy Kanale Noteckim nie była ostatecznym miejscem spoczynku strzelców wielkopolskich. W następnym roku, 30 lipca, odbyła się pod nadzorem ppor. (Ludwika ?) Janiszewskiego ekshumacja. Przygotowano indywidualne, drewniane trumny i spoczęły tam ekshumowane ciała poległych. Do piętnastu trumien dołączono jeszcze jedną, szesnastą, z doczesnymi szczątkami śp. Michała Śrona, szeregowca 4. kompanii gnieźnieńskiej z 4.  Płk. Strzel. Wlkp., który 7.02.1919 r. uległ nieszczęśliwemu wypadkowi i podczas patrolowania swojego odcinka na froncie został rozerwany przez granat ręczny w pobliskim Murowańcu. 1.08.1920 r. odbył się uroczysty pogrzeb ekshumowanych powstańców. Mszę pogrzebową odprawił ks. proboszcz Mieczysław Buławski. Następnie kondukt udał się na cmentarz katolicki, by w zbiorowej mogile złożyć szczątki poległych. W uroczystości wzięła licznie udział społeczność miasteczka. Grób miał wygląd kopca ziemnego i początkowo dbały o nie tutejsze Młode Polki.
Na tablicy wymienieni zostali powstańcy z 10. pułku strzelców wielkopolskich 19.06.1919 r.: szer. Wawrzyn Borchowski; kap. Adolf Cyms Alojzy (ur. 20.04.1897 r. w Pawłowie) z Pawłowa; kap. Walenty Grześkowiak (ur. 11.02.1892 r. Myszki, pow. Gniezno), zam. Złotniki Kujawskie; szer. Feliks Kaczmarek (ur. 27.05.1900 r. w Konarzewie); szer. Antoni Kmieciński (ur. 14.02.1902 r.); st. sierż. Leon Knappe (ur. 28.06.1890 r. w Ostrzeszowie); szer. Stanisław Kowalski (ur. 1.11.1896 r.); szer. Lewandowski; szer. Michał Maciejewski (ur. 22.09.1901 r. w Poznaniu), zam. Żabikowo; kap. Józef Perz (ur. w Nojewie, pow. Szamotuły); szer. Ignacy Pilarski (ur. 27.07.1900 r. w Będlewie), zam. Będlewo; plut. Wincenty Rainsch (ur. 11.07.1891 r. w Swadzimiu), syn Ignacego i Antoniny Skóry; kap. Stanisław Szafarkiewicz (ur. 3.03.1888 r. w Borucinie); sierż. Roman Szymański (ur. 14.01.1891 r. w Rydlewie); kap. Mieczysław Wieczorek (ur. 3.05.1897 r. w Piersku) poległ 9.06.1919 r. pod Rynarzewem; szer. 4. kompanii gnieźnieńskiej Michał Śron (ur. 27.07.1900 r. w Głuchowie), zam. Żelazkowo, poległ 7.02.1919 r. pod Murowańcem.
W październiku 1924 r. założone zostało w Rynarzewie Towarzystwo Powstańców i Wojaków, które za główny cel wzięło sobie postawienie pomnika na tutejszym cmentarzu. Po 2 latach od pomysłu nadszedł finał budowy pomnika na cmentarzu. Uroczystość odbyła się w niedzielę, 4.07.1926 r. Przybyły towarzystwa wojackie ze sztandarami, okoliczne ziemiaństwo, starosta, ks. radca Ludwik Sołtysiński z Szubina, przedstawiciele władz wojskowych oraz delegacje pułków, które brały udział w walkach pod Rynarzewem, z Wrześni i Brodnicy. Korespondent „Dziennika Bydgoskiego”, na łamach którego ukazała się relacja, donosił: „Na sam pierw uformował się pochód do kościoła. Prowadził starych wojaków komendant obwodu szubińskiego pan Degler. Dziarskim krokiem maszerowali Rynarzewiacy, Bydgoszczanie i Szubiniacy, i ci z Wąwelna, Mochla, Salna, Wtelna, Iwna, Żnina, Wągrówca, Łabiszyna, Łochowa, Jabłówka, Samoklęsk i Wąsoszy, którzy usłuchali rozkazu, dalej szli inwalidzi i kolejarze (P.Z.K.) bydgoscy, a na końcu obywatele i Młode Polki rynarzewskie. Podczas mszy świętej śpiewał „Dzwon” bydgoski – nad grobami zaś chór rynarzewski. Pomnik odsłonił miejscowy burmistrz Kazimierz Tomaszewski, aktu poświęcenia dokonał ks. proboszcz Mieczysław Buławski, wygłaszając cudnie w myśli ubraną mowę nad grobami poległych bohaterów (…). Pan ppułk. Juliusz Siwak nakreślił militarne znaczenie akcji zbrojnej pod Rynarzewem i złożył hołd cieniom bohaterów imieniem gen. Jana Hubiszty i gen. Wiktora Thomeé. Pan starosta Władysław Kutzner (…) wskazał na zadania czekające nas dzisiaj – pracy dla Polski, bronienia odzyskanych ziem. Rozległa się salwa nad grobem, orkiestra zagrała „Rotę”, tłum chwilę stał w skupieniu i rozpamiętywał (…)”.
W całym okresie dwudziestolecia międzywojennego także pomnik-mogiła powstańcza na rynarzewskim cmentarzu była miejscem rocznicowych uroczystości poświęconych pamięci lat 1918-1919. Ostatnia przed II wojną światową uroczystość miała miejsce w Rynarzewie 8.01.1939 r. Wtedy to, w 20. rocznicę walk powstańczych pod Rynarzewem, odbyły się pod pomnikiem uroczystości rocznicowe, które zgromadziły członków Towarzystwa Powstańców i Wojaków, rodziny powstańców oraz lokalne władze i społeczeństwo Rynarzewa. Po mszy świętej w kościele pw. św. Katarzyny, którą celebrował ks. Leon Sroka, pochód z orkiestrą na czele udał się na cmentarz, gdzie nastąpiło złożenie wieńca na grobie poległych powstańców. Wieczorem tego dnia nastąpiła iluminacja świetlna miasteczka i capstrzyk poświęcony pamięci poległych w roku 1919. Były to szumne i ostatnie uroczystości pod pomnikiem wybudowanym w 1926 r. Pomnik z włoskiego piaskowca nie przetrwał wojny, został zniszczony przez Niemców jako symbol polskiego zwycięstwa. Po wojnie przy mogile pochowano 17 ofiar z lat II wojny światowej.

W październiku 2012 r. przed pomnikiem wyłożono kostkę brukową. ZOBACZ TUTAJ

Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie, który w 2007 r. został zmodernizowany w ostatnich dniach października zyskał nowy element. Stało się to za sprawą wyłożenia kostką brukową całej płyty przed obiektem.
Całość prezentuje się bardzo korzystnie i dzięki temu zadaniu obiekt zyskał. Społeczność skupiona w Towarzystwie Pamięci Powstania Wielkopolskiego, które działa w Rynarzewie, nie kryje zadowolenia z tego faktu. Regionalista i nauczyciel z Zespołu Szkół im. Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie Piotr Adamczewski powiedział, że temat powstania jest ciągle żywy w Rynarzewie. Wiele osób odwiedza i zapala znicze pod mogiłą powstańczą.
Jak się przekonaliśmy, robi to także młodzież i nauczyciele z tutejszej szkoły.
Akcja zapal znicz pamięci miała swoją odsłonę także na cmentarzu parafialnym w Rynarzewie. W poniedziałek znicze zapłonęły pod pomnikiem-mogiłą powstańców wielkopolskich. Uczniowie klasy VI a ze Szkoły Podstawowej im. Powstańców Wielkopolskich w Rynarzewie z wychowawcą Magdaleną Itrich zapalili znicze pod miejscem pamięci, a także zadbali o groby swoich bliskich.

autor publikacji : Kamila Czechowska

powrót do poprzedniej strony | do góry