Miejsca pamięci narodowej

 Szukaj w bazie danych 

     w polu --------------- nazwa miejsca miejscowość gmina powiat województwo treść autor publikacji bibliografie linki   

Mogiła powstańców na cmentarzu w Szubinie

miejscowość : Szubin
adres : ul. Nakielska 26
gmina : Szubin
powiat : nakielski
województwo : kujawsko-pomorskie » pokaż na mapie

Pomnik-mogiła Powstańców Wielkopolskich, cmentarz parafialny, ul. Nakielska
Na cmentarzu parafialnym przy ul. Nakielskiej, po prawej stronie alejki wiodącej do kościoła św. Małgorzaty, usytuowany jest pomnik-mogiła Powstańców Wielkopolskich. Pomnik jest miejscem, o którym pamięta się w grodzie pelikana.
Dookoła jeszcze trwały walki, gdy z pól bitewnych zabierano zwłoki powstańców i urządzano im huczne pogrzeby, w których udział brała obok braci powstańczej okoliczna ludność polska.Po przegranej bitwie szubińskiej 8.01.1919 r. zwłoki poległych powstańców Niemcy zgromadzili w kościele pw. św. Małgorzaty na cmentarzu parafialnym w Szubinie. Ciała poległych były masakrowane kolbami, oszpecane. Działania te przyniosły pożądany rezultat i rodziny poległych miały duży problem z rozpoznaniem zwłok. Część ciał poległych zabrali bliscy, by ich pochować w rodzinnych stronach. Pierwszy pogrzeb pozostałych odbył się 12.01.1919 r. Chowano tu także poległych w kolejnych tygodniach i miesiącach. Część poległych zabierały poszczególne kompanie. Groby bohaterów spod Szubina znajdują się m.in. w Środzie i Wrześni. Pozostali spoczęli w ziemi, za którą przelali krew i gdzie pochowano ich ciała jak drogocenne relikwie.

Początkowo pielęgnowaniem mogiły zajmowali się spontanicznie weterani powstania, mieszkańcy i władze miasteczka. Jednak to dbałość o kultywowanie pamięci o poległych i o ich groby była jednym z głównych zadań, które stawiało przed sobą utworzone 17.09.1922 r. w Szubinie Towarzystwo Powstańców i Wojaków. Opieka nad zbiorową mogiłą nie wyglądała idealnie. Mogiła miała formę kopca ziemnego, który był ogrodzony słupkami połączonymi łańcuchami. Na mogile posadzono klomby kwiatów ozdobnych. W prasie ukazywały się zażalenia mieszkańców Szubina i okolicy, którzy zarzucali, że słupy kamienne spod pomnika zwycięstwa niemieckiego w roku 1871 zostały użyte podczas ozdabiania mogiły poległych pod Szubinem. Podkreślano brak dbałości o mogiłę, którą porównywano do zapadającego się kopca ziemniaków. Wszelkie krytyczne uwagi wzięto sobie do serca i 18.05.1924 r. odsłonięto nowy pomnik. Uroczystość połączona była z poświęceniem sztandarów inicjatorów budowy – Towarzystwa Powstańców i Wojaków oraz tutejszego koła Związku Inwalidów Wojennych. Po uroczystej mszy świętej, poświęceniu sztandarów i wręczeniu odznaczeń pochód z Rynku udał się na cmentarz.

Tak korespondent relacjonował to wydarzenie: „Nad grobem przemówił w wzruszających do głębi słowach ks. radca Ludwik Sołtysiński, świadek naoczny bojów o Szubin, poczem dokonał poświęcenia pomnika. Następnie zabrał głos p. gen. Władysław Jung i w słowach prostych, żołnierskich, podniósł zasługi tych, którzy we wspólnej mogile spoczywają, a których przykład żywym przyświecać powinien”. Pomnik wykonała firma Job z Bydgoszczy. Miał on kształt ściany ozdobionej godłem państwowym i okolonej granitowymi słupkami połączonymi łańcuchami. Na pomniku umieszczono tablice z nazwiskami poległych. Pomnik ten w 1938 r. rozebrano, wykonany został bowiem z materiałów słabej jakości i nie wytrzymał próby czasu.

Z wybudowaniem nowego pomnika-mogiły Powstańców Wielkopolskich na szubińskim cmentarzu związana była największa uroczystość w tym czasie w Szubinie, która odbyła się 22.01.1939 r., w 20. rocznicę bohaterskich walk powstańczych. Autorem projektu nowego pomnika był powstaniec Stanisław Śledzikowski. W prasie lokalnej ukazywały się apele do mieszkańców o wsparcie finansowe na budowę nowego pomnika. Przewodniczącym jego budowy był ks. Stanisław Gałecki, sekretarzem Stanisław Strauchmann, członkiem Stanisław Śledzikowski.
Szumnie zapowiadana w prasie regionalnej uroczystość rozpoczęła się w sobotę, 21.01.1939 r., zbiórką organizacji w Domu Polskim. Następnie zebrani przeszli ulicami miasta, by o godzinie 20 spotkać się na apelu poległych na szubińskim Rynku. „W przestrzeń padały nazwiska poległych pod Szubinem bohaterów powstania”. Następnego dnia o godzinie 9 wojsko planowało odtworzyć historyczny atak na Szubin z 11.01.1919 r. (z przyczyn pogodowych planu nie zrealizowano).

W uroczystościach na cmentarzu w Szubinie wziął udział wicewojewoda pomorski Zygmunt Szczepański, dowódca Garnizonu Bydgoskiego gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki, starosta szubiński Stanisław Śmietanko, proboszcz Stanisław Gałecki. Przybyło także 142 byłych dowódców oddziałów powstańczych, 564 byłych powstańców. Stawiła się kompania honorowa i orkiestra Pułku „Dzieci Bydgoskich”. Patronat nad obchodami i zjazdem objął wojewoda pomorski Władysław Raczkiewicz i dca Okręgu Korpusu VIII gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. W drodze na cmentarz ulicami Szubina przemaszerowali przedstawiciele kolejarzy, organizacji kombatanckich z Szubina, Gniezna i Żnina, organizacji społecznych, instytucji, Związku Strzeleckiego.

Przed wejściem na cmentarz przeglądu powstańców dokonał gen. Stanisław Grzmot-Skotnicki w asyście płk. Zdzisława Przyjałkowskiego. Po przeglądzie udano się do kaplicy, a tłumy szubinian czekały przed cmentarzem i na drodze prowadzącej do niego. Uroczystą mszę świętą celebrował ks. proboszcz Stanisław Gałecki, który wygłosił przy pomniku kazanie, a po odsłonięciu odczytał akt erekcyjny. Pomnik odsłonił wicewojewoda Zygmunt Szczepański. Po odsłonięciu pomnika wieńce złożyli: Pułk „Dzieci Bydgoskich”, Związek Strzelecki, dowódca Okręgu Korpusu VIII, wicewojewoda pomorski, ss. służebniczki, koła powstańcze z Gniezna, Szubina, Żnina. Gdy zakończono uroczystości na cmentarzu, zgromadzeni udali się do centrum miasta. Tam przygotowano defiladę, która przemaszerowała przed trybuną główną.

Przed trybuną przemaszerowali kolejarze pod bronią, powstańcy z historycznym sztandarem bojowym kompanii kcyńskiej, poczty chorągwiane powstańców oraz innych organizacji, orkiestra Pułku „Dzieci Bydgoskich”, kompania 66. pułku piechoty, wychowankowie zakładu wychowawczego, sanitariusze z PCK, szwadron konny „Krakusów”. Po defiladzie odbyła się w starostwie dekoracja powstańców odznaczeniami, następnie udano się do zakładu wychowawczego na poczęstunek. Tego dnia urządzono również w byłej komendanturze odprawę dowódców połączoną z podwieczorkiem. Zwieńczeniem uroczystości była akademia, która rozpoczęła się o godzinie 18 w Domu Polskim. Wysłuchano występu orkiestry wojskowej i chóru oraz referatu, który wygłosił kpt. Tadeusz Fenrych. Prasa w swych relacjach nazwała pomnik „skromnym w swej prostocie, lecz wielkim w swej wymowie”. Rok po odsłonięciu pomnik-mogiła na szubińskim cmentarzu już nie istniał. Został zniszczony przez Niemców w czasie II wojny światowej, być może dlatego, że przypominał im o przegranej sprzed 20 lat bitwie szubińskiej. Po wojnie przystąpiono do prac nad odtworzeniem pomnika.

W mogile spoczęli: plut. z baonu gnieźnieńskiego Wincenty Brzucki, zam. Niechanowo, poległ 5.02.1919 r. pod Rynarzewem, pochowany 10.02.1919 r.; szer. Kazimierz Deutsch, lat 23, zam. Rakoniewice, poległ 11.01.1919 r. postrzelony pod Żarczynem, pochowany 14.01.1919 r.; szer. Franciszek Głowski poległ 8.01.1919 r. pod Szubinem, pochowany 12.01.1919 r.; st. szer. 4. kompanii gnieźnieńskiej Antoni Grochowski, zam. Gosiury, pow. Łuków, poległ 28.03.1919 r. pod Szubinem, pochowany 6.04.1919 r.; szer. Kazimierz Górny poległ 22.01.1919 roku pod Szubinem, pochowany 25.01.1919 r.; szer. kompanii wyrzyskiej Józef Jagielski, zam. Gleśno koło Wyrzyska, poległ 18.01.1919 r. pod Rudami, pochowany 22.01.1919 r.; szer. Kazimierz Kuszniar, zam. Gołkowo, poległ 8.01.1919 r. pod Szubinem, pochowany 12.01.1919 r.; szer. Franciszek Maciejewski, zam. Siedliska, pow. Szubin, kompania szubińska, poległ 1.02.1919 roku, pochowany 10.02.1919 r.; szer. Walenty Matuszewski poległ 1.02.1919 r. pod Szubinem, pochowany 5.02.1919 r.; szer. Franciszek Michalak poległ 1.02.1919 r. pod Szubinem, pochowany 5.02.1919 r.; szer. 1. kompanii gnieźnieńskiej Jan Napieralski poległ 1.02.1919 r. pod Rynarzewem, pochowany 5.02.1919 r.; szer. Władysław Pryszyński (ur. 14.08.1900 r.), zam. Siedlisko, poległ 1.02.1919 r., pochowany 10.02.1919 r.; szer. Władysław Ruciński, zam. Buszkowo, pow. Szubin, poległ 1.02.1919 r. pod Szubinem, pochowany 10.02.1919 r.; szer. Józef Strzyżewski, zam. Bagno, pow. Szubin, kompania szubińska, poległ 1.02.1919 r. pod Rynarzewem, pochowany 10.02.1919 r.; szer. Stanisław (Roman) Szlafrok (ur. 22.09.1898 r. w Środzie), zam. Środa, poległ 15.02.1919 r. pod Szubinem; szer. Kompanii Ciężkich Karabinów Maszynowych Batalionu Wrzesińskiego Alojzego Nowaka Julian Zerbst, zam. Wszembórz, poległ 8.01.1919 r. pod Szubinem, pochowany 8.01.1919 r.; Kazimierz Anioła z kompanii szubińskiej, poległ 3.04.1919 r. pod Szubinem, pochowany 6.04.1919 r. Na tablicy, która umieszczona została w 1924 r. na pomniku-mogile, umieszczono jeszcze nazwiska powstańców, którzy byli uważani za pochowanych w Szubinie: szer. Walenty Piotrkowski (ur. 30.01.1896 r. w Nekli), zam. Nekla, kompania wrzesińsko-nekielska, zmarł w wyniku odniesionych ran 28.01.1919 r. w Szubinie, pochowany w Nekli; szer. Franciszek Makowski (ur. 5.09.1897 r.), zam. Gniezno, baon gnieźnieński, poległ 8.01.1919 r. pod Szubinem, w ewidencji figuruje jako pochowany 12.01.1919 r. w Szubinie, a pochowany został w Gnieźnie. Na tablicy znalazło się też nazwisko Edmunda Wekwerta z Żakowa, który poległ 1.02.1919 r. pod Szubinem. Pochowany został 7.02.1919 r. w indywidualnym grobie na prawo od wejścia na cmentarz, przy płocie. Do dziś nie zachowała się indywidualna mogiła, a nazwisko powstańca pojawia się na tablicy rodzinnego grobu w środkowej części cmentarza. Kolejne nazwisko powstańca, które umieszczone zostało na tablicy pomnika, a nie jest to jego mogiła, to Antoni Kempiński, który pochowany jest po prawej stronie od wejścia, przy alejce wiodącej wzdłuż płotu od strony parku.

Na tablicy umieszczone jest także nazwisko Jana Cielęckiego, pierwszego poległego powstańca. Był to ochotnik, powstaniec z pobliskiego Wolwarku, który stracił życie śmiertelnie raniony serią z karabinu maszynowego ustawionego w budynku mleczarni (dzisiaj budynek Biedronki) u zbiegu ul. Kcyńskiej i ul. Winnicy w Szubinie 2.01.1919 r. Zmarł następnego dnia, 3.01.1919 r. Miał wtedy 27 lat. Powstaniec został pochowany  na terenie cmentarza parafialnego w Szubinie 6.01.1919 r. Mogiła nie przetrwała do dziś, a nazwisko Jana Cielęckiego przetrwało umieszczone na pomniku-mogile. Obok tych znanych z imienia i nazwiska we wspólnym grobie pochowano także 15 powstańców nieznanych, z których część poległa w tej okolicy w lutym 1919 r.

11.01.2020 r. odbyła się uroczystość odsłonięcia odbudowanego pomnika. Szczegóły i relacja TUTAJ.

Relacja innych mediów --------------TUTAJ

autor publikacji : Kamila Czechowska

powrót do poprzedniej strony | do góry